Skírnir - 01.04.2015, Page 170

en 90% jakans er neðansjávar og hulin sjónum. Sá hluti líkist þög-
ulli þekkingu en hún er grundvöllur allrar þekkingar að mati Pol-
anyis (1958).
Eins og gefið var í skyn geta menn komið slíkri þekkingu á
framfæri með ákveðnum athöfnum. Menn geta líka sýnt hana
(a.m.k. að einhverju leyti) í myndum, með tónum og hrynjandi (og
þá erum við komin á slóðir listanna). En þótt þekking sé þögul
þýðir það ekki að orð og staðhæfingar séu henni algerlega óviðkom-
andi. Ég get bent á andlit Gunna og sagt „þetta er Gunni“ þótt ég
geti ekki lýst andlitinu af neinu viti. Svipað gildir um þær hliðar
heimsmynda sem staðhæfingar fanga ekki. Þær má að einhverju
marki sýna með þeim listrænu tækjum sem áður eru nefndar. Hægt
er að „framkalla mynd“ af hinu óstaðhæfingarlega við heildrænar
heimsmyndir.
Til að skilja þetta skulum við ganga í smiðju heimspekings-
ins Martins Heidegger. Hann talaði um „heims-opnun“ (þ. Welter-
schließung). Hún er lykill að ákveðinni gerð sannleika, frumsann-
leika, að mati Heideggers. Til að skilja það verðum við að kynnast
hugtakinu um íbyggni (e. intentionality).7 Sérhver sálræn athöfn
hefur íbyggni í mynd innibyggðra viðfanga (e. intentional objects).
Ég get ekki hugsað nema hugsa um eitthvað, þetta „eitthvað“ er
viðfang sem byggt er inn í hugsunina. Ég get ekki hatað nema hata
einhvern eða eitthvað. Kannski hata ég Jón af því að ég held að hann
hafi stolið hjólinu mínu. Hatrið hefur þá sem innibyggt viðfang:
Jón-sem-hjólaþjófinn. En til þess að ég geti yfirleitt hatað hann þá
verður hann, hjólið, fyrirbærið stuldur o.s.frv. að birtast mér sem
eitthvað ákveðið. Jón opnast mér sem þessi ákveðna mannvera,
stuldur sem breytni af ákveðnu tagi, hatur sem tilfinning af ákveð -
inni gerð. Þessi opnun er forsenda þess að ég geti sett fram staðhæf-
ingar á borð við „Jón stal hjólinu mínu“ eða „ég hata hjólaþjófinn
Jón“. Velheppnuð heimsopnun leiðir til þess að fyrirbæri af-hjúp-
ist, birtist á þennan hátt eða hinn (hatur sem tilfinning, Jón sem
ákveðin persóna). Af-hjúpun (þ. Unverborgenheit) er hinn áður-
170 stefán snævarr skírnir
7 Hugmyndin um íbyggni er ættuð frá Husserl sem var innblásinn af heimspek-
ingnum Franz Brentano (Olafson 1977: 160–167).
Skírnir vor 2015.qxp_Layout 1 16.4.2015 15:47 Page 170