Skírnir - 01.04.2015, Qupperneq 172

ingar á borð við „2+2=4“. Eða staðhæfingar eins og „ég hata Jón“.
Merking orða og tákna verða að birtast/af-hjúpast áður en hægt sé
að nota þau í staðhæfingum (Heidegger 1954).9 En hlutur listaverka
var litlu minni að mati Heideggers enda taldi hann að málið væri
ljóðrænt í eðli sínu. Hann tók sem dæmi frægt málverk Vincents
van Gogh af gömlum skóm. Við notum skó dags daglega án þess
að taka eftir þeim enda myndu þeir hætta að vera nothæfir værum
við sífellt að pæla í þeim. Vísindaleg greining á skóm hjálpar okkur
ekki til að skilja eðli þeirra. Eðlisfræðin sýnir okkar skóna sem
hrúgu af öreindum á stöðugri hreyfingu, rétt eins og alla aðra
hluti.10 En það eykur ekki skilning okkar á því hvað skór séu, hvað
það er sem gerir skó að skóm. Aftur á móti gefur listaverkið okkur
færi á að íhuga eðli skóa og hvernig þeir tengjast margvíslegu amstri
mannsins. Skórnir á mynd van Goghs eru skór gamallar bónda-
konu. Í þeim birtist heimur hennar, heimur akranna, veðurfarsins,
árstíðanna o.s.frv. Heidegger notar hugtakið um heim í merking-
unni „heild alls þess sem er merkingarbært“, a.m.k. fyrir gefna
menningu eða samfélag. Þegar hamarinn af-hjúpast smiðnum sem
verkfæri þá opnast um leið merkingarheild. Hugtakið um hamar er
inntakslaust án tilvísunar til merkingarheildar. Það getur enginn
hamar verið til án einhvers sem smíða skal eða rífa. Auk þess eru
hamrar lítils virði án nagla. Þegar allt kemur til alls þá vísar hamar-
inn til mannlegra þarfa og hugmynda. Þær mynda heild, eru þættir
í heimsmynd. Hið sama gildir um skó bóndakonunnar: Merking-
arheimur hennar opinberast í málverki van Goghs (Heidegger
1950).11
172 stefán snævarr skírnir
9 Gagnrýna umfjöllun um málspeki Heideggers og hugmyndina um heimsopnun
má finna hjá Cristinu Lafont (2000).
10 Heidegger notar reyndar annað dæmi, um skilning Aristótelesar á hugtakinu um
hlut. En dæmið sem ég nota skýrir meginhugmynd Heideggers jafn vel. Það
flækir málið of mikið að fara djúpt í gagnrýna umfjöllun Heideggers um frum-
speki Aristótelesar.
11 Það sem segir um Heidegger í þessari grein er vægast sagt gróf einföldun á
flóknum kenningum. Sumir mundu kannski segja að túlkanir mínar væru vafa-
samar, t.d. hafi Heidegger aldrei líkað við orð á borð við heimsmynd (samkvæmt
t.d. Wheeler 2011). En erfitt er að sjá annað en að um heimsmyndir sé að ræða
hvað sem honum hafi fundist um orðið.
Skírnir vor 2015.qxp_Layout 1 16.4.2015 15:47 Page 172