Skírnir - 01.04.2015, Qupperneq 293

293hvergi finnst líkaminn …
malista á síðara hluta 20. aldar sem sökktu sér ofan í heimspeki Lud-
wigs Wittgenstein til þess að reyna skilja hvað það er sem einkennir
skyldleika ólíkra fyrirbæra. Ein frægasta kenning þessa austurríska
heimspekings — Familienähnlichkeit (betur þekkt á ensku sem „fa-
mily resemblance theory“) — snýr að því hvernig við mannfólkið
getum notast við tungumál og fjallað um heiminn um leið. Því mun
vera auðsvarað fyrir flest það fólk sem ekki hefur flækt sig í heim-
spekilegum pælingum að annað útiloki ekki hitt í þessum efnum.
En í stuttu máli sagt — til þess að varpa ljósi á þennan þátt
myndlistarsögunnar — þá snýr þessi kenning einnig að því hvernig
við getum flokkað saman ólíka hluti og talið þá vera af sama meiði.
Þurfum við að sjá handan orðanna einhverja hugmynd, konsept, til
þess að raða saman hlutunum í skylda og óskylda flokka? Hvað eiga
fuglar sameiginlegt sem gerir það að verkum að þeir eiga heima í
annarri bók en þeirri sem fjallar um fiska? Nægja þar eingöngu skil-
greiningar sem telja upp einkenni og lýsingar á öllum fuglum ver-
aldar — eða býr „innra með okkur“ einhvers konar hugmynd um
fugla sem gerir okkur kleift að kannast við nýjan fugl jafnvel þótt við
höfum aldrei áður litið hann augum? Einhvers konar hugmynd um
kjarna fuglsins? Vængir myndi einhver segja. En þegar svarið lætur
á sér standa, þegar betur er gáð, þá gæti verið að vitlaust hafi verið
spurt frá upphafi. Athugasemd Wittgensteins var eins einföld og
hún var snjöll. Ef maður ratar óvart inn á ættarmót þá sér hann
undir eins að þar eru allir skyldir. Hvernig veit hann það? Það er
ekki eins og allir séu eins hærðir, með sama stóra nefið, með sömu
útstæðu eyrun og sama göngulagið og svo framvegis. Nei, en allir
þessar eiginleikar dreifast yfir ættina — hjá sumum er það eyrað og
öðrum nefið — þannig að skyldleikinn sést. Að senda alla ættina í
DNA-próf væri algjör óþarfi.
Á 20. öld fengust margir listamenn við þessa spurningu í
tengslum við yfirlýst markmið margra þeirra að uppgötva nýjar
leiðir til þess að lýsa veruleikanum á sannari hátt en ljósmynda-
tæknin gat gert. Ljósmyndin getur líkt eftir hlutunum í heiminum
— samt varla það — en hún getur aldrei höndlað kjarna þeirra,
sögðu menn. Hvað er innsta eðli mannsins? Hvað er innsta eðli alls
milli himins og jarðar? Hvað ef enginn slíkur kjarni er til? Hvað ef
skírnir
Skírnir vor 2015.qxp_Layout 1 16.4.2015 15:47 Page 293