Skírnir - 01.04.2016, Qupperneq 98

Titchener notaði empathy um Einfühlung í riti sínu Lectures on
the Experimental Psychology of the Thought-Processes árið 1909
(Titchener 2014). Eins og menn hafa bent á vísaði orðið hjá honum
að minnsta kosti til þriggja ólíkra fyrirbæra: Í fyrsta lagi að þegar
menn sæju ástand annarra eða nánar tiltekið hefðu af því sjónræna
ímynd, fyndu þeir til þess og upplifðu hreyfivirkni í viðeigandi
vöðvum; í öðru lagi að samlíðan væri rökleg og fagurfræðileg við -
brögð við að skilja umsvifalaust eða hratt almenna merkingu sjón-
ræns skema eða tónsmíðar; í þriðja lagi að þegar um tilraunir með
fólk væri að ræða þyrfti sá sem framkvæmdi tilraunina að finna til
samlíðunar með tilraunapersónunum, „fullrar samúðar“ (e. full
sym pathy); hann yrði „að hugsa … eins og þær hugsa; skilja eins og
þær skilja, tala á þeirra máli“ (Titchener 2014: 25). Ljóst er því að sá
skilningur sem Titchener lagði í empathy í upphafi var ekki ótví -
ræður og mörkin milli empathy og sympathy síst af öllu skýr úr því
að empathy gat merkt „full sympathy“.
Enda þótt Vernon Lee hafi ekki verið manna fyrst til að nota
orðið empathy á ensku um Einfühlung eru skrif hennar í Beauty and
Ugliness, sem ná frá 1890 til 1912, merkilegur vitnisburður um þanka
bókmenntagagnrýnanda sem hefur áhuga á líkamsvið brögð um
manna andspænis listaverkum og þróar — í fyrstu ásamt ástkonu
sinni Anstruther-Thomson4 — fagurfræðikenningu sem víkur frá
fegurðarstefnu en sækir meðal annars til tilfinningaskrifa Williams
James og seinna skrifa Þjóðverja um Einfühlung. Lee lagði áherslu
á að fagur fræði ætti að snúast um þá „sérstöku virkni“ sem yrði innra
með mönnum þegar þeir stöldruðu við form í umhverfi sínu. Sú
virkni fæli í sér formtúlkun í samræmi við staðreyndir innri reynslu
manna; menn eignuðu sér form veruháttar, hreyfingar og tilfinninga
sem væru áþekk þeirra eigin; og þessi vörpun manna á eigin lífi inn í
það sem þeir sæju væri notaleg eða ónotaleg af því að hún auðveldaði
eða hindraði lífsorku þeirra sjálfra (Lee 1912; Burdett 2011).
Lee var ein úr hópi bókmenntagagnrýnenda, til dæmis í Frakk-
landi og Englandi, undir lok 19. aldar sem töldu líkamsupplifun
98 bergljót soffía og guðrún skírnir
4 Upphaflega sömdu Lee og Anstruther-Thomson saman greinina „Beauty and
Ugliness“ sem birtist 1897.
Skírnir vor 2016.qxp_Layout 1 18.4.2016 13:00 Page 98