Skírnir - 01.04.2016, Side 101

101„samkennd er … “
verið að horfa á fótboltaleik. Þegar einn leikmanna tók vítaspyrnu
var samlíðan afans slík að hann tók spyrnuna líka — við litla ánægju
þess sem fyrir framan hann stóð og fékk dúndurspark í rassinn.
III
Sé litið á þá aðgreiningu hugtaka sem við minntumst á í upphafi skal
í fyrstu nefnt að samúð notum við sem þýðingu á sympathy og skil-
greinum sem ,það að finna til þegar öðrum líður illa eða þeir eiga
bágt‘. Þá er ekki um eftirlíkingu ástands annarra að ræða eins og
þegar samlíðan á í hlut.
Að okkar viti hefur samlíðan það fram yfir orð eins og sam-
kennd — sem er raunar sú þýðing á orðinu empathy sem sumir
uppeldis- og sálarfræðingar seinni tíma nota (Orðanefnd Kenn-
araháskóla Íslands1994: 220) — að það á sér eldri sögu í íslensku og
spannar víðara svið en samkennd, það er að því marki sem líðan nær
til fleiri þátta en kennd. Einnig þykir okkur fara betur á að nota
orðið samlíðan en samkennd þegar cognitive empathy á í hlut; við
tölum þá ýmist um vitsmunalega samlíðan eða samhygð enda benda
rannsóknir taugafræðinga til þess að greina þurfi á milli samlíðunar
þar sem menn finna beinlínis til þess sem aðrir finna til og þess að
skynja líðan annarra án þess að finna til verulegra líkamseinkenna
(Preston og de Waal 2002). Nefnt skal að Guðbrandur Árni Ísberg
(2013) sálfræðingur virðist standa okkur nærri í þýðingum og skiln-
ingi á empathy og cognitive empathy— og reyndar líka compassion
— en Sigríður Þorgeirsdóttir (2002) heimspekingur notar samlíðun
rétt eins og við um empathy.
Eins og fyrr var drepið á notuðu fyrstu menntuðu sálfræðingar
á Íslandi orðin samúðarskilning (Guðmundur Finnbogason 1912;
Ágúst H. Bjarnason 1916) eða samúð (Björg C. Þorláksson 1928) um
áþekkt fyrirbæri, eða sumpart áþekkt, og það sem við höfum kosið
að kalla samlíðan. Jörgen L. Pind (2006: 285–296) hefur fjallað um
kenningu Guðmundar Finnbogasonar um samúðarskilninginn eða
„den sympatiske forstaaelse“ (Guðmundur Finnbogason 1911,
1912) og gert grein fyrir áhrifum Haralds Höffding, Henris Berg-
son og Williams James á Guðmund, en Sigríður Þorgeirsdóttir
skírnir
Skírnir vor 2016.qxp_Layout 1 18.4.2016 13:00 Page 101