Skírnir - 01.04.2016, Side 161

161bakhtín à la kress:
taldar gallaðar, hvort sem þær hafa verið kallaðar frumstæðar eða ýktar.
(Helga Kress 1996: 51–52)
Hve róttæk hugmynd er hér á ferð? Spjallið — fornbókmenntirnar
og við nefndist þáttaröð á dagskrá Ríkisútvarpsins veturinn 2013–
2014 í umsjá Ævars Kjartanssonar og Gísla Sigurðssonar. Helgu
Kress bar oft á góma og þó var hún ekki meðal viðmælenda. Jón
Karl Helgason var síðasti gestur Spjallsins og kom hann m.a. inn á
þátt Halldórs Laxness í breyttum viðhorfum gagnvart Íslendinga-
sögum.
JKH: Frægasta endurritun íslenskra fornrita er Gerpla Halldórs Laxness
en hún er um leið hans lýsing á seinni heimsstyrjöldinni og þeim öfgum
sem þá voru alltumlykjandi.
GS: Það er einmitt þessi afhelgun textanna sem gerst hefur í áföngum eins
og með Gerplu og sýna hetjurnar í spaugilegu ljósi. En það hvarflaði ekki
að fólki fyrr en löngu síðar þegar Helga Kress skrifaði um það, að forn-
sögurnar sjálfar væru að grínast með hetjurnar þannig að í rauninni væri
Halldór Laxness að grínast með grín; að Fóstbræðra saga væri þessi krítíska
sýn á hetjuhugsjónina og það væri ekki bara nútíminn sem gæti haft húmor
fyrir þessu …6
Jón Karl samsinnir Gísla á viðeigandi hátt („Helga er náttúrlega
mjög mikilvægur fræðimaður í að afhelga þessar sögur með ýmsum
hætti“) en ítrekar í sömu andrá þáttaskilin sem urðu með Halldóri
og hans kynslóð. Þegar Njála var gefin út með nútímastafsetningu
voru Þorvaldur Skúlason og aðrir úrkynjaðir listamenn, samkvæmt
skilgreiningu Jónasar frá Hriflu, fengnir til að myndskreyta sög-
urnar en eins og Jón Karl benti á völdu þeir m.a. senur sem engum
hafði dottið í hug að teikna og voru þannig „að afhelga — kannski
ekki fornsögurnar — en afhelga hetjuljómann sem hafði leikið um
þær“. Aftur vék Jón Karl að mikilvægi Helgu Kress: „En þetta er
náttúrlega gríðarlega róttæk hugmynd þegar að Helga bendir á þetta
að allavega í sumum fornritanna þá er náttúrlega bara verið að skop -
skírnir
6 Þátturinn sem vísað er til hér og í næstu efnisgrein var frumfluttur 19. jan. 2014.
Hann má nálgast í heild sinni á hlaðvarpi Ríkisútvarpsins.
Skírnir vor 2016.qxp_Layout 1 18.4.2016 13:00 Page 161