Skírnir - 01.04.2016, Side 163

163bakhtín à la kress:
eigin frásagnarlist þegar hann loks settist niður og skrifaði Kristni-
hald undir Jökli (1968).
Uppgötvun Helgu er nátengd kynnum hennar af verkum
Bakht íns, eins og hún heldur t.d. til haga í umfjöllun um „Bróklinda
Falgeirs“ í Fyrir dyrum fóstru:
Þar er ég komin á sporið með gróteskuna og karnivalið sem einkenni á Ís-
lendingasögum. Að vísu tel ég þessi einkenni fyrst og fremst eiga við um
Fóstbræðra sögu sem sé í paródísku sambandi við aðrar Íslendingasögur,
m.a. Njálu. Við frekari rannsóknir hef ég hins vegar komist að því að karni-
valið sem er svo augljóst í Fóstbræðra sögu einkennir alla bókmenntateg-
undina Íslendingasögur og er eitt helsta kennimark hennar. Karnival og
gróteska samræmast hins vegar illa hugmyndum fræðimanna um karl-
mennsku- og hetjuhugsjón þessara sagna og hafa því þessi miður hetjulegu
einkenni að meira eða minna leyti verið ritskoðuð og hreinsuð burt úr text-
unum, bæði í afskriftum handrita og prentuðum útgáfum sagnanna síðar.
(Helga Kress 1996: 8–9)
Frekari útfærslu á karnival-gróteskri nálgun Helgu er að finna í
„Staðlausir stafir: Slúður og uppspretta frásagnar í Íslendinga-
sögum“.7 Slúður og sögusagnir eru ríkur þáttur í óopinberri menn-
ingu á öllum tímum og í grein sinni rekur Helga hvernig þetta
tvennt er gjarnan tengt konunni í íslenskum miðaldabókmenntum
og leggur út af fleygum viðvörunarorðum Eddukvæða, „Meyjar
orðum / skyldi manngi trúa …“
Í íslenskum fornbókmenntum fer fram mikil umræða um tungumál, þar
sem fram kemur þessi sami ótti við stjórnlaust tal. Skýrast kemur þetta fram
í Íslendingasögum, þar sem slíkt tal birtist fyrst og fremst sem slúður. En
um leið eru þær sjálfar svo gegnsýrðar af slúðri að líta má á það sem eina
meginuppsprettu að frásögn þeirra. (Helga Kress 1996: 101)
Slúður er „andstæða ríkjandi og opinbers tungumáls“ og „orðræða
hinna valdalausu“ (Helga Kress 1996: 102). Í grein sinni rekur Helga
hvernig slúður og sögusagnir — staðlausir stafir — ógna ríkjandi
skírnir
7 Uppleggið er fengið úr tveimur fyrirlestrum sem Helga Kress hélt 1990 og 1991
en það ár birtist umrædd grein í Skírni. Síðar var hún endurprentuð í greinasafn-
inu Fyrir dyrum fóstru og er vísað til þeirrar útgáfu í meginmáli.
Skírnir vor 2016.qxp_Layout 1 18.4.2016 13:00 Page 163