Skírnir - 01.04.2016, Side 166

enskri gerð. Í bréfi til Gúrevítsj þann 24. desember 1977 skrifar
hann:
Greinin mín vitnar um algjör vonbrigði á skilningi Bakhtíns. Þá gagnrýni
ég einnig yður þótt sú gagnrýni sé smávægileg og neðanmáls. Ekki er við
yður að sakast þótt þér (líkt og Líkhatsjev og fleiri) látið glepjast af hæfi-
leika Bakhtíns til að koma fjarstæðukenndum og gersamlega andsögulegum
skilningi sínum á framfæri! (Steblín-Kamenskí 2009: 226)
Greinin er ekki jafn afdráttarlaus og bréfið gefur til kynna.9 Steblín-
Kamenskí aðgreinir hlátur í glaðværð (e. mirth) annars vegar en hins
vegar hlátur á kostnað annarra. Hann færir rök fyrir því að þetta
tvennt geti ekki sameinast í tvíeggjuðum (e. ambivalent) hlátri, líkt
og Bakhtín haldi fram — a.m.k. ekki í norrænum miðaldabók-
menntum þar sem vart sé að finna hlátur á kostnað annarra, öfugt
við nútímann þar sem glaðværð er á hröðu undanhaldi ef marka má
greinarhöfund. Að hans mati er hlátur á kostnað annarra afsprengi
höfundarhugtaksins sem þekktist ekki að fornu; Íslendingasögur —
og hér grípur Steblín-Kamenskí á lofti eitt af lykilhugtökum sínum
— voru skrifaðar af „ómeðvitaðri höfundarvitund“. Níð er að hans
mati eina bókmenntagrein norræna sagnaarfsins þar sem hlátur er
gagngert notaður til að hæða eða spotta, enda um frumstæða grein
að ræða — tengda göldrum, ritúölum o.s.frv. „Það sem virðist kóm-
ískt,“ áréttar Steblín-Kamenskí í nýárskveðjum til Gúrevítsj, „er
það einvörðungu frá yðar sjónarhóli sem nútímamanns“ (Steblín-
Kamenskí 2009: 229). Í millitíðinni hefur sá síðarnefndi skrifað
grein, „Nálgun á sögu gróteskunnar: Um eðli hins kómíska í eldri
Eddukvæðum“ (1976) gæti hún heitið á íslensku. En Steblín-
Kamenskí virðist banda frá sér þessum plöggum enda eru skrif hans
komin inn á borð til Medieaval Scandinavia. Hann fer því á mis við
annars konar endurskoðun á Bakhtín sem Gúrevítsj lagði á sig og
skilaði sér í bók sem kom út árið 1981 og nefnist Problemy Sredne-
vekovoj narodnoj kúltúrí (Medieval Popular Culture: Problems
166 gunnar þorri pétursson skírnir
9 Í inngangi segir t.d.: „In trying to trace the history of laughter, I follow in the
steps of M. M. Bakhtin, a well-known Russian scholar whose brilliant book on Ra-
belais was a pioneering work in the field“ o.s.frv. (Steblín-Kamenskí 1977–1978:
155).
Skírnir vor 2016.qxp_Layout 1 18.4.2016 13:00 Page 166