Skírnir - 01.04.2016, Side 173

173bakhtín à la kress:
rekja við annað tækifæri. Þá tekur hann skrif Steblíns-Kamenskís
með í reikninginn og smíðar orðið skáldsöguvitund sem átti eftir
að öðlast hljómgrunn í fræðilegri umræðu á Íslandi en það er aug-
ljóslega innblásið af hugmyndum norrænufræðingsins um ómeð -
vitaða höfundarvitund.
Það er ekki að ástæðulausu sem Halldór reynir að horfa á karni-
val og grótesku úr nokkurri fjarlægð. Á fyrri hluta tíunda áratug-
arins stigmagnast umfjöllun um þessi hugtök og nær ákveðnu
hámarki 1994. Það ár er þema þriðja heftis Tímarits Máls og menn-
ingar „Gróteska hvað?“ og samanstendur af tveimur greinum um
efnið: „Gröndal og gróteskan: Tilraun til túlkunar á Gandreið
Benedikts Sveinbjarnarsonar Gröndals“ eftir Hallfríði Jakobsdóttur
og „Maður inn er ekki einn: Gróteska í Önnu Guðbergs Bergs-
sonar“ eftir Steinunni I. Óttarsdóttur (sú grein er unnin upp úr er-
indi á menningarviku Stúdentaráðs Háskóla Íslands frá árinu áður
sem bar yfirskriftina „Forboðnir ávextir“). Árið 1994 birtist einnig
„Dáið þér Ynglinga?: Gróteskar hneigðir Þjóðólfs úr Hvini“ eftir
Svanhildi Óskarsdóttur, flutt á sagnaþingi helguðu Jónasi Krist-
jánssyni sjötugum og gefið út sama ár. Gróteska og karnival í skiln-
ingi Bakhtíns kemur jafnframt nokkuð við sögu í Ársriti Torfhildar
1994, t.d. nokkuð ítarlega í grein Elfu Ýrar Gylfadóttur, „,Tunglið
fölnaði fljótt … ‘: Um fantasíu sem kvenlegan rithátt í Meistaranum
og Margarítu eftir Mikhaíl Búlgakov.“ Síðast en ekki síst ber að
nefna greinina sem Jón Karl taldi hafa breytt því hvernig menn gátu
leyft sér að tala um einhvern merkingarhlaðnasta viðburð íslenskrar
bókmenntasögu: „Njálsbrenna: Karnival í Landeyjum“ eftir Helgu
Kress sem birtist í afmælisriti til heiðurs Robert Cook.
Eins og sjá má eru flestar þessar ritsmíðar sprottnar af tilefni:
heiðra á fræðimann, halda fyrirlestur á málþingi. Karnival og grót -
eska verða að samkvæmisleik: Setja má nánast hvaða viðfangsefni í
samhengi við þau og nálgunin verður sjálfkrafa ögrandi, uppreisn-
argjörn, forboðinn ávöxtur; usli. Hátt verður lágt, andlegt að lík-
amlegu … Þetta verður fljótlega ansi þreytt. Hvergi er gerð alvarleg
tilraun til að tengja þessi hugtök við bókmenntirnar sem þau spruttu
upp úr — jafnvel þótt Gargantúi og Pantagrúll birtist í íslenskri
þýðingu Erlings E. Halldórssonar árið 1993. Þess í stað kemur
skírnir
Skírnir vor 2016.qxp_Layout 1 18.4.2016 13:00 Page 173