Skírnir - 01.04.2016, Qupperneq 177

177bakhtín à la kress:
er honum opinberlega komið á fót — í Bakhtínrannsóknum verður
enn augljósari með hliðsjón af framlagi fræðimanna sem á undan
komu (Steblín-Kamenskí, Gúrevítsj) og þeirra sem fylgdu í kjölfar
Helgu, t.d. Halldórs Guðmundssonar og Viðars Hreinssonar. Í
krafti þeirrar opnu afstöðu sem þrjú hin síðastnefndu námu af Bak-
htín verður íslenskum fræðaheimi smám saman hægt að hugleiða
frásagnir með öðrum hætti en áður. Í frásögn er hægt að gera hluti
sem önnur framsetning á veruleikanum megnar ekki, núningur
tíma og rýmis mótar hverja frásagnargrein í tímans rás og nær að
mati sovéska hugsuðarins hápunkti í skáldsögunni. Hvaða afleið -
ingar hefur það t.d. fyrir heimsbókmenntirnar ef þessi skáldsögu-
vitund var þegar til staðar í fornsögunum? Myndu Íslendingasögur
þar með öðlast tilkall til heimspekilegrar og hugmyndasögulegrar
víddar sem ekki kom fram í Evrópu fyrr en löngu síðar?
Að sama skapi blasa við takmarkanir í nálgun Helgu; til að vera
trú köllun sinni þurfti hún að grípa til einfaldana sem drógu dilk á
eftir sér. Paródía, karnival og gróteska voru ekki aðeins frelsun
undan klafa, eins og Gúrevítsj o.fl. bentu á. Í þessu samhengi eru
áhugaverð orðin sem Bakhtín beindi til andmælenda sinna í doktors -
vörn sinni:
Hvað karnivalið áhrærir er það ekki gleðilegt í mínum huga. Öðru nær. Í
sérhverri birtingarmynd karnivalsins má finna fyrir návist dauðans. Það
myndi eflaust flokkast undir harmleik samkvæmt skilgreiningum yðar. En
það sem máli skiptir er að harmleikurinn fái ekki að eiga síðasta orðið.
(Bakhtín 2010: 1063)
Það hentaði ekki femíníska sjónarhorninu og veikti skjótfenginn
uppreisnarmátt hugtaksins að draga fram þessa myrku hlið.13 Endur -
matið sem fór fram á karnival-grótesku víða annars staðar, t.d. í
skrifum Steblíns-Kamenskís og Gúrevítsjs, rataði ekki fyllilega til Ís-
lands; fyrir vikið varð umfjöllun byggð á þessum hugtökum smám
skírnir
13 Dæmi um úrvinnslu á þessari myrku hlið karnivalsins er t.d. grein eftir Míkhaíl
Ryklin, skrifuð árið sem Sovétríkin liðuðust í sundur. Hún birtist í enskri gerð
árið 1993 og nefnist „Bodies of Terror: Theses Toward a Logic of Violences“.
Þakkir fær Björn Þór Vilhjálmsson fyrir að benda mér á þessa áhugaverðu grein.
Skírnir vor 2016.qxp_Layout 1 18.4.2016 13:00 Page 177