Skírnir - 01.04.2016, Page 201

201sex alhæfingar um óperuformið
Ekki gefst rými hér til að fjalla ítarlega um þá góðu spurningu.
Að sinni nægir að beina sjónum að því ástandi að sunginn óperutexti
skilst ekki og að söguþráðurinn er okkur því ekki ljós af því einu sem
gerist á sviði. Hvaða orð falla að hvaða tónum, hvaða setningar
fylgja hvaða hreyfingum og hvaða viðfangsefni eru á döfinni í hvaða
atriði verksins, við þurfum svona nokkurn veginn að púsla þessu
öllu saman í huganum, jafnvel þótt textavélar njóti við.
En hér má óperuskáldið spila út eitruðu trompi, spurningu sem
hljóðar svo: „Og hvað með það?“ Er það til mikils ama að við
skulum ekki skilja texta óperunnar? Ef við lítum á leikhús vítt og
breitt um heiminn kemur í ljós að söguþráður er afar mismikið
upplýstur í mæltu máli á sviðinu. Algengt er að í gildi sé óskrifaður
sáttmáli listamanns og áhorfanda, oft byggður á tilteknum hefðum.
Sviðslistin notar þá til dæmis ákveðinn forða staðlaðra hreyfinga og
hljóða til að koma til skila atburðum eða geðhrifum, eða einfald-
lega er gert ráð fyrir því að áhorfendur þekki fyrirfram þær sögur
sem settar eru á svið.
Fyrstu óperurnar sem samdar voru byggðu allar á þekktum
goðsögnum. Oft bar við að mörg tónskáld tónsettu sama texta.
Gera mátti ráð fyrir að áhorfendur væru vel upplýstir um viðfangs-
efni verksins. Ef höfundi sviðsverksins þóknast getur hann gert ráð
fyrir að áhorfendur kunni söguna eða kynni sér hana fyrirfram.
Margir framsæknir sviðshöfundar hafa einmitt leitað í þekktar
goðsagnir eða leikverk svo þessu megi treysta. Svo þeir séu lausir
undan þeirri kvöð að segja sögu á sviðinu.
Sem fyrr greinir er þó hugarburður að þetta sé kvöð — það er
heimóttarskapur og vanafesta að trúa því. Hverjar svo sem vænt-
ingar áhorfenda kunna að vera þá þarf ekki að deila um ein sannindi:
Ekkert leikhús segir sögu. Það gera bækur.
Sýningin raðar einungis saman nokkrum myndum sem eru eins
og glefsur úr söguþræði. Við getum séð þetta fyrir okkur sem
punkta á láréttum ás. Köllum þessa punkta söguhnitin. Þetta eru
hnitin sem varða leiðina um tiltekna framvindu. Áhorfandinn tengir
þessi hnit og fær út sína útgáfu sögunnar.
Okkur er óhætt að gera ráð fyrir samkomulagi áhorfanda og
skírnir
Skírnir vor 2016.qxp_Layout 1 18.4.2016 13:00 Page 201