Saga - 2008, Qupperneq 5

FOR MÁLI R ITST JÓRA
Mikil umbrot hafa átt sér stað í íslensku samfélagi á liðnum vikum — raun-
ar svo mikil að óhætt er að fullyrða að kaflaskil séu að verða í stuttri sögu
lýðveldisins. Ef horft er til hagrænnar hliðar þessara umbrota og þeirra
efnahagslegu aðstæðna sem við blasa, verður jafnvel að leita marga áratugi
aftur í tímann til að finna dæmi um viðlíka erfiðleika. Þó er íslensk hagsaga
tuttugustu aldar rík af dæmum um miklar sviptingar; uppgangur og niður-
sveiflur hafa verið tíðir gestir á efnahagssviði sögunnar. Umbrotin nú eru
þó ekki aðeins hagræns eðlis heldur hafa þau á sér margar hliðar — menn-
ingarlegar, félagslegar, stjórnmálalegar og hugmyndafræðilegar. Og eitt er
víst: Þessir atburðir, ásamt forsögu þeirra og afleiðingum, eiga eftir að
verða mikilvægt umfjöllunarefni í tímaritinu Sögu á næstu áratugum.
Í raun má segja að tónninn fyrir slíka umfjöllun sé gefinn í þessu haust-
hefti með grein Auðar A. Ólafsdóttur. Þar ræðir hún meðal annars um einn
anga áðurnefndra umbrota, það er að segja nýlega ímyndarskýrslu forsæt-
isráðuneytisins og hvernig myndlistarmenn hafa tekist á við þá ímynd af
Íslandi sem hvað mest hefur verið haldið á lofti í tengslum við fjármálaút-
rás síðustu ára. Hún bendir á að listamennirnir líta gagnrýnum augum á
íslenskan samtímaveruleika og sum verka þeirra hafa beittan pólitískan
undirtón þar sem margir þeirra tefla fram sögunni og þjóðlegum háttum og
upphefja jafnvel alþýðumenningu fyrri tíma. Sjónræn samtímasaga er einn ig
umfjöllunarefnið í greiningu Björns Ægis Norðfjörð á nýlegum íslenskum
heimildamyndum. Hann veltir fyrir sér heimildagildi þessara mynda og
fjallar um viðfangsefni þeirra, sem er gjarnan samtíminn án þess þó að
myndirnar birti þverskurð af samfélaginu. Niðurstaða hans er sú að að -
ferða fræðilega einkennist heimildamyndirnar af einsleitni.
Samtímasaga er einnig viðfangsefni tveggja greina á sviði stjórnmála-
sögu í þessu hefti. Þór Whitehead fjallar um aðdragandann að stofnun
Sam einingarflokks alþýðu – Sósíalistaflokksins árið 1938. Hann gagnrýnir
nýlega greiningu Jóns Ólafssonar í Sögu á hlut Alþjóðasambands komm-
únista, Kominterns, og færir rök fyrir því að stofnun flokksins hafi verið
eftir skilyrðum sambandsins. Þá fjalla þeir Birgir Guðmundsson og Markus
Meckl um Ísland og Íslendinga í skjölum austurþýsku öryggislögreglunn-
ar Stasi. Þeir ræða meðal annars um heimildagildi þessara skjala og hvað
beri að varast í notkun þeirra; þau sýni tortímingarmátt Stasi um leið og
þau dragi upp mynd af vissum sýndarveruleika.
Samtímasaga kemur einnig við sögu í tvíþættri umfjöllun um munn-
lega sögu. Annars vegar birtist hér fræðilegt viðtal Unnar Maríu Berg -
sveins dóttur við einn þekktasta forvígismann Finna á þessu sviði, Ulla-
Maija Peltonen. Þar kemur vel fram hvaða möguleika þessi nálgun hefur
Saga haust 2008 nota:Saga haust 2004 - NOTA 25.11.2008 15:37 Page 5