Saga - 2008, Blaðsíða 86

Saga XLVI:2 (2008), bls. 86–113.
birgir guðmundsson og markus meckl
Á sumarskóm í desember
Ísland í skýrslum
austurþýsku öryggislögreglunnar Stasi
Öryggislögreglan Stasi var órjúfanlega tengd hugmyndum manna um
alræðissamfélag kommúnismans á hinu austurþýska áhrifasvæði Sovét -
ríkjanna, Austur-Þýskalandi. Markvissar starfsaðferðir og ítarleg skipu-
lagning hafa skapað Stasi orðspor sem einhverrar skilvirkustu en um leið
illræmdustu leyniþjónustu síns tíma. Vitað er að Íslendingar og Ísland
tengd ust starfsemi Stasi, en hvers eðlis voru þessi tengsl? Taldi Stasi Ísland
skipta miklu máli? Voru margir Íslendingar í þjónustu Stasi? Hvaða upp -
lýsingum voru þeir að safna og hvað af því hefur varðveist í skjalasafni
Stasi? Þá má spyrja hversu áreiðanlegar þessar upp lýsingar eru.
Í grein í Þjóðmálum árið 2006 spyr Árni Björnsson þjóðháttafræð -
ingur eins og Pílatus forðum: „Hvað er sannleikur?“ Spurninguna
setur hann fram í framhaldi af umfjöllun um samskipti hans við
austurþýsku öryggislögregluna Stasi og tengsl íslenskra náms-
manna við hana á sjötta og sjöunda áratug síðustu aldar.1 Í grein-
inni segir Árni frá því hvernig það kom til að Stasi reyndi að fá
hann til að safna fyrir sig upplýsingum um skólastarf og félagslíf
við Freie Universität í Vestur-Berlín árið 1963, en Árni var þá
kenn ari við skólann. Tilefni skrifa Árna er grein eftir Þór White -
head sagn fræð ing, sem birst hafði skömmu áður í Þjóðmálum, þar
sem vísað var í skjöl úr skjalasafni Stasi um samskiptin við Árna,
skráð af þeim útsendurum öryggislögreglunnar sem að málinu
komu á sínum tíma.2 Í inngangi að grein sinni segir Árni meðal
annars:
Nú er þess að geta að hvað svo sem segja má um grein Þórs
Whitehead að öðru leyti, þá er í þessu atriði lítið við hann að
sakast. Þór gerir ekki annað en endursegja í stuttu máli það
1 Árni Björnsson, „Stasi og ég. Hvað er sannleikur?“ Þjóðmál II:4 (vetur 2006),
bls. 28.
2 Þór Whitehead, „Smáríki og heimsbyltingin. Um öryggi Íslands á válegum
tímum“, Þjóðmál II:3 (haust 2006), bls. 77–78.
Saga haust 2008 nota:Saga haust 2004 - NOTA 25.11.2008 15:37 Page 86