Saga - 2008, Qupperneq 87

sem fram kemur í skýrslu þýska leyniþjónustumannsins sem
talaði við mig og ég fékk að sjá þrem áratugum seinna og hef
undir höndum. Jafnvel má spyrja hvort nokkuð sé heldur að
sakast við þann þýska. Þetta er hans túlkun til yfirboðara sinna
á þeim loðnu svörum sem ég kaus að gefa honum. Það sem
njósnarinn getur ekki um í sinni skýrslu er að ég var í eins -
konar gíslingu þegar hann talaði við mig.3
Sagan sem Árni segir til að upplýsa um samskipti sín dregur fram
tvö atriði sem vert er að staldra við, ekki síst þar sem þau varpa ljósi
á þær fjölbreytilegu aðferðir sem Stasi beitti við að nálgast hugsan-
lega tengiliði. Aðalatriðið var að nýta eftir mætti persónulegar
aðstæður hvers og eins og, ef hægt var, að finna einhverjar við -
kvæm ar hliðar eða kringumstæður hjá viðkomandi sem gerðu hon -
um erfitt um vik að synja umleitan Stasi.4
Í fyrsta lagi sýnir saga Árna að þau verkefni sem Stasi reyndi að
fá menn til að vinna voru ekki endilega að safna viðkvæmum upp -
lýsingum heldur líka meira og minna opinberum upplýsingum.
Þannig segist Árni hafa bent á að kennsluskrá háskólans væri öllum
aðgengileg og dreifibréf um félagslíf stúdenta lægju eins og hráviði
út um allan háskólann. Gagnvart þeim sem Stasi vildi nálgast gat
beiðnin því nánast virkað lítilfjörleg og varla þess virði að leggja
mikið undir til þess að synja slíkri ósk. Árni lýsir því hvernig hann
lenti í þeirri sérkennilegu stöðu að vera beðinn um viðvik eða að
íhuga að hjálpa öryggislögreglunni við að gera nauðaómerkilega
hluti, viðvik sem flestir hefðu undir venjulegum kringumstæðum
vísað frá sér. En vegna óttans og raunveruleika alræðisstjórnarinn-
ar í Austur-Þýskalandi hefði verið fráleitt að stofna sjálfum sér eða
einhverjum nákomnum í vandræði út af slíkum smámunum. Þegar
útsendari Stasi kom á landamærastöðina í Austur-Berlín, þar sem
Árni var staddur, og reyndi að fá hann til að vinna með öryggis-
lögreglunni þurfti Árni nefnilega á upplýsingum að halda um
frænku sína sem farið hafði til Austur-Þýskalands og hann hélt að
væri týnd. Þegar menn eru í slíkri „gíslingu“, eins og Árni kallar
það sjálfur, er ólíklegt annað en þeir í það minnsta sýni erindrekum
Stasi kurteisi, enda Árna þá ókunnugt um að frænka hans hefði gist
á sumarskóm í desember 87
3 Árni Björnsson, „Stasi og ég. Hvað er sannleikur?“ bls. 28.
4 Sjá ítarlega umfjöllun um vinnuaðferðir Stasi við öflun nýrra tengiliða í:
Inoffizielle Mitarbeiter des Ministeriums für Staatssicherheit. Richtlinien und
Durchführungsbestimmungen, ritstj. Helmut Müller-Enbergs (Berlin 2001; 3ja
útg.).
Saga haust 2008 nota:Saga haust 2004 - NOTA 25.11.2008 15:37 Page 87