Saga - 2008, Side 180

Noregi. Sagt er að landnámsmenn í öllum fjórðungum hafi farið til
Íslands annaðhvort fyrir ofríki þeirra eða beinlínis sem flóttamenn
undan þeim. Þessi tímasetning kemur heim og saman við Íslend-
ingabók Ara fróða sem telur að landnám á Íslandi hafi orðið í tíð
Haralds hárfagra í Noregi og hafist um 870. Við vitum nú af nátt-
úrufræðilegum og fornleifafræðilegum rannsóknum að menn hófu
að setjast að á Íslandi í einhverjum mæli einmitt um þetta leyti. En
við vitum ekki af þeim rannsóknum hvernig það bar að í smá-
atriðum, hvað þeir menn hétu sem fyrstir komu, hvernig þeir komu
á land eða hvað þeir hugsuðu um sjálfa sig.
Um aldur Landnámabókar, þ.e. hvenær hún gæti í fyrsta lagi
verið sett saman, verður að fara að líkum. Það virðist ljóst að Land -
námabók er notuð í Íslendingabók Ara fróða, en Íslendingabók er
fyrst samin á árabilinu 1122–1233. Í Íslendingabók eru nefndir sjö
menn sem titlaðir eru landnámsmaður eða landnámskona og fjór-
um þeirra er sérstaklega skipað niður hverjum í sinn fjórðung. Allir
sjö eru nefndir í Landnámabók. Elsta Landnámabók er því eldri en
Íslendingabók. Fleiri vísbendingar eru um það að Landnámabók
hafi fyrst verið skráð mjög snemma á 12. öld, eða um 1100.
Hér er rétt að staðnæmast við orðið landnámsmaður. Þetta orð,
eða öllu heldur þessi titill, á sér ritaða upptalningu á borð við Land -
námabók að forsendu. Harla ótrúlegt er að þeir sem fyrstir komu til
Íslands hafi fundið upp á því um leið og þeir stigu sæbarðir á land
að kalla sig landnámsmenn. Vart verður því ætlað að orðið land-
námsmaður sé upphaflega úr munnlegri geymd, enda miklu lík-
legra að það hafi orðið til þegar ákveðið var að rita Land námabók
um allt land. Hugmyndin um landnám um allt Ísland með ákveðn -
um landnámsmönnum er yngri en eiginleg bygging landsins og
ekki sést til hennar fyrr en með hinni rituðu Landnáma bók, sem
orðið hefur til í fyrsta lagi einhvern tíma um 1100.
Nú má ljóst vera að Landnámabók er að minnsta kosti 200
árum yngri en hin raunverulega og sögulega bygging landsins
samkvæmt náttúrufræðum og fornleifafræði. Um leið verður ljóst
að Landnáma er ekki öll þar sem hún er séð. Hún getur ekki fjallað
um það sem hún gefur sig út fyrir að fjalla um svo að trúa megi; til
þess er alltof langt um liðið. Landnám hennar og landnámsmenn
eru tilbúningur sem er miklu yngri en elsta byggð í landinu. Ef
söguleg heimild segist vera eitthvað allt annað en hún getur verið
í raun og veru, og því virðist haldið fram af ásettu ráði, liggur fyrir
að um er að ræða lygi og fals. Í Landnámabók verða ekki séð nein
sveinbjörn rafnsson180
Saga haust 2008 nota:Saga haust 2004 - NOTA 25.11.2008 15:38 Page 180