Saga - 2008, Síða 217

Lækningabók í austfirsku skjalasafni
Á hverju ári er héraðsskjalasöfnum landsins afhent umtalsvert
magn skjala til varðveislu. Þó að stærstur hluti þeirra séu opinber
skjöl frá stofnunum og sveitarfélögum er ávallt töluvert af ýmis-
konar einkaskjölum sem tínist inn. Í einu einkaskjalasafni, sem
barst Héraðsskjalasafni Austfirðinga á Egilsstöðum árið 1997, er að
finna handskrifaða lækningabók. Sú bók eða kver er úr fórum Þor -
steins Magnússonar (1902–1986), fyrrum bónda í Höfn á Borgar firði
eystra. Þorsteinn var fæddur og uppalinn í Höfn og tók við búskap
þar af foreldrum sínum. Hvaðan hann hefur fengið bókina er óvíst.
Bókin er kápulaus, í 8vo broti og hefur safnmarkið A6/79/3.
Litlar upplýsingar fylgja bókinni og er því margt á huldu um upp-
runa hennar og tilurð. Stafar sú óvissa ekki síst af því að fyrstu
síður handritsins vantar. Aldur bókarinnar er t.a.m. óljós. Jafnframt
er greinilegt að aðeins hluti þessarar lækningabókar hefur varð -
veist. Varðveitti hlutinn er alls 32 blaðsíður og hefur hann orðið
fyrir skemmdum á nokkrum stöðum þannig að fallið hafa út orð og
stafir svo að sum læknisráðin eru nú illlæsileg. Bókin er að öðru
leyti vel læsileg og hafa ritarar hennar, sem líklega voru tveir, haft
skýra og góða rithönd.
Í bókinni eru taldir upp fjölmargir kvillar og hverjum og einum
fylgir ráðlegging um meðferð og/eða viðbrögð. Þau læknisbrögð
sem bókin geymir flokkast undir alþýðulækningar eða skottulækn-
ingar, en bæði meðferð og efni eru á köflum lítt geðsleg. Raunar
koma nútímamanni flest þessara ráða svo spánskt fyrir sjónir að
ósjálfrátt fer maður að velta því fyrir sér hvort mönnum hafi í raun
verið alvara með þessum ráðleggingum. Í nýlegri bók sinni um
íslenska heilbrigðissögu víkur Jón Ólafur Ísberg lítillega að íslensk-
um lækningabókum. Hann vill meina að flestar íslenskar lækn-
ingabækur fyrri tíðar hafi að stofni til verið erlendar. Jón Ólafur
telur ólíklegt að mörg þau lækningaráð sem tilgreind eru í bókun-
Saga XLVI:2 (2008), bls. 217–220
SK JALASKÁPURINN
Saga haust 2008 nota:Saga haust 2004 - NOTA 25.11.2008 15:38 Page 217