Saga - 2007, Síða 136

Bann fær ing og kirkju vald á Ís landi 1275–1550. Grund völl ur hug tak -
anna er starfs svi› kirkj unn ar, flví til gang ur fleirra var a› l‡sa stofn -
un inni. fiess vegna er tví skipt ing stjórn s‡slu og dóms kerf is stofn -
un ar inn ar einnig mik il vægt at ri›i.
Á 12. öld var› róm verska kirkj an a› stjórn ar stofn un í nú tíma -
merk ingu fless or›s, raun ar hin fyrsta sinn ar teg und ar. Hún ré›
and leg um hlut um í kristn um Evr ópu ríkj um en skipti fleim í tvö
svi›: hi› innra og hi› ytra. Innra svi› i› var skil greint út frá trú ein -
stak linga og var einnig kennt vi› sam visku manns ins.1 Und ir ytra
svi› i› heyr›u mál sem vör› u›u rekst ur og stjórn stofn un ar inn ar,
svo sem eign ir, mál efni starfs manna henn ar, me› ö›r um or› um
klerka stétt ar inn ar, ásamt laga setn ing um og op in ber um kirkju dóm -
stól um sem skáru úr í mála ferl um sem tengd ust fyrr greind um flátt -
um. Sömu lei› is heyr›i ann a› sem tengd ist stjórn un, rekstri og ör -
yggi stofn un ar inn ar und ir hi› ytra svi› kirkj unn ar. Fyr ir brot sem
töld ust til ytra svi›s ins féll hin meiri bann fær ing og bisk upar e›a
a›r ir op in ber ir dóm ar ar á veg um bisk upa úr skur› u›u um mál in,
en á innra svi› inu var bætt fyr ir brot í sam vinnu vi› sókn ar presta í
gegn um skrift ir.2 Mála lykt ir á bá› um svi› um voru af lausn, a› flví
til skildu a› hinn seki vildi taka hana, en a› ö›r um kosti bei› hans
ei líf ur dau›i. Á›ur en af lausn var veitt flurfti hinn brot legi a› skrifta,
fla› er játa brot i›, s‡na i›r un og lofa a› gera yf ir bót. Yf ir bót in var
flví refs ing e›a „pína“ fyr ir til tek i› brot.
A› grein ing in í innra og ytra svi› var ger› á sí› ari hluta 12. ald -
ar, sem fl‡› ir a› eft ir fla› voru dóms mál í kirkju rétti ekki me› -
höndl u› me› sama hætti inn an rétt ar kerf is ins og ver i› haf›i fram
a› flví. fia› kall ar aft ur á a› sagn fræ› ing ar beiti ekki sömu vinnu -
brög› um á skjöl um banns mál fyr ir og eft ir fless ar form breyt ing ar
á kirkju stjórn un. Hug mynd in um grein ingu bann fær ing ar í op in -
bera og leyni lega var fló miklu eldri. A› eins bisk upar höf›u á›ur
mátt bann færa op in ber lega inn an síns um dæm is. Slíka bann fær -
ingu felldi bisk up me› dómi fleg ar ljóst var a› hinn brot legi s‡ndi
ekki i›r un og bóta vilja, en eng inn mátti veita af lausn í banns mál um
nema sá sem haf›i fellt bann i›. En „af öll um leyni leg um synd um
lára magnúsardóttir136
1 Sbr. „the for um of consci ence“. Sjá Elisa beth Vodola, Excomm un ication in the
Middle Ages (Berkel ey og Los Ang el es 1986), bls. 28–43, og Thom as J. Green,
„In trod uct ion“, The Code of Canon Law. A Text and Comment ary (New York
1985), bls. 896.
2 Sbr. Gunn ar F. Gu› munds son, „I›r un og yf ir bót. Nokk ur or› um skrifta mál á
mi› öld um“, Lín dæla. Sig ur› ur Lín dal sjö tug ur (Reykja vík 2001), bls. 214–215.
Saga vor 2007_Saga haust 2004 - NOTA 1/28/12 7:57 PM Page 136