Saga - 2007, Qupperneq 197

Jón Ólaf ur vitn ar hins veg ar ekki í neina lækn is fræ›i lega heim ild um ska› -
semi súr sun ar.
Nær full kom i› flekk ing ar leysi lækna á sjúk dóm um og lík ams starf semi
kvenna vir› ist hafa ver i› al mennt og sk‡r ir Jón Ólaf ur frá flví (bls.
163–164). Marg ir munu brosa vi› flann lest ur, en a›r ir ver›a hrygg ir fyr ir
hönd for mæ›ra sinna, nema hvort tveggja sé.
Jón Ólaf ur fjall ar nokk u› ít ar lega um brjósta gjöf mæ›ra fyrr á öld um.
Van ræktu mæ› ur a› gefa börn um sín um brjóst í fleim til gangi a› stytta líf
fleirra e›a lágu a›r ar ástæ› ur fyr ir brjósta gjaf ar leys inu og var fla› eins
mik i› og full yrt hef ur ver i›? Jón Ólaf ur rek ur um ræ›u um brjósta gjöf á
flrem ur sí› um (bls. 167–170). Ni› ur sta›a Jóns Ólafs er tví mæla laus: Skort -
ur á brjósta gjöf átti sér marg ar ástæ› ur, ekki síst heilsu leysi mó› ur. Hann
finn ur gó›a söku dólga fyr ir röng um kenn ing um um brjósta mjólk ur leys i›
og legg ur flar marg ar ald ir und ir: „Um mi›ja 18. öld hefja upp l‡s ing ar -
menn áró› ur fyr ir brjósta gjöf og telja skort á henni helstu or sök ung barna -
dau›a“. /…/ „fietta stef var sí› an kyrj a› aft ur og aft ur og ábyrg› inni velt
á mæ› ur Ís lands í ald anna rás og flær tald ar hafa van rækt hlut verk sitt“.
/…/ „fiess ar sk‡r ing ar eru ætt a› ar frá mi› aldra körl um allt frá mi›ri 18.
öld og hef ur fleim ver i› hald i› á lofti fram á 21.öld ina, en eiga ekki vi› rök
a› sty›j ast“ (bls. 169). Jón Ólaf ur vitn ar í ágæta grein Móníku Magn ús dótt -
ur (Sagn ir 1997) til a› styrkja mál sitt enn flá frek ar: „Ni› ur stö› ur fræ›i -
manna á flá lei› a› mæ› ur hafi van rækt hlut verk sitt /…/ er áfell is dóm -
ur yfir kon um fyrri alda. Dóm ur sem ekki get ur talist rétt mæt ur“ (bls.
169).
Jón Ólaf ur tek ur und ir gagn r‡ni flestra nær ing ar fræ› inga sam tím ans
um a› of lít il neysla kol vetn is ríks mat ar og flar me› of mik il neysla fless
prótein ríka hafi ska› a› fólk fyrr á öld um (bls. 171). Rétt er a› skyr bjúg ur
hrjá›i oft lands menn flví a› C-vítamín vant a›i í fæ› i›. En fla› fjör efni má
fá úr nær öllu sem óso› i› er, en lít i› úr flví sem so› i› er. fijó› ir sem nær
ein göngu hafa lif a› á próteini og fitu hafa búi› vi› pr‡›i lega heilsu, skyr -
bjúgs laust, eins og Vil hjálm ur Stef áns son land könn u› ur sk‡r›i vel frá fleg -
ar um 1920.
Jón Ólaf ur bend ir rétti lega á a› vi› var andi nær ing ar skort ur hef›i átt a›
koma fram í lægri fæ› ing ar tí›ni og bæt ir vi› a› lít i› hafi ver i› um slíkt (bls.
170–173). Hva› er „lít i›“ í flessu sam hengi? Fæ› ing ar tí›ni féll flannig mjög
mik i› í har› ind um 18. ald ar, eink um í mó›u har› ind un um. Hitt er ann a›
mál a› fleg ar mann skæ›u hung ur sótt ar tíma bil in eru und an skil in hef ur
meiri hluti lands manna haft nóg a› bor›a, flótt a› sjálf sög›u hafi fleir fá tæk -
ustu og ve sæl ustu flá einnig li› i› skort. En svo mikl ar voru hung ur sótt irn -
ar, me› 10% mann fækk un 1752–1757 og 20% mann fækk un 1784–1786, a›
vafa samt er a› full yr›a eins og Jón Ólaf ur ger ir, a› „ólík legt má flá telja a›
ís lenska fljó› in hafi í heild sinni lif a› á mörk um hung ur dau›a“ (bls. 172).
Jafn vel efna menn fengu a› kenna á hung ur vof unni, sbr. l‡s ing ar Jóns
ritdómar 197
Saga vor 2007_Saga haust 2004 - NOTA 1/28/12 7:58 PM Page 197