Saga - 2007, Page 229

t.d. Æsku l‡›s fylk ing una — en fram a› fleim tíma er ekki eins mik i› vit a›
um sam rá› og skipu lag „óvin anna“ og flví kannski erf i› ara a› flokka flá.
Vi› vit um fló núna a› yf ir völd sáu ástæ›u til a› hlera síma hjá völd um
óvin um fleg ar mik i› lá vi› og héldu um flá spjald skrá sem flví mi› ur hef -
ur ekki var› veist.
Óvin ir rík is ins stend ur full kom lega und ir sér sem frá sögn um ótta og
óör yggi gagn vart fless um mis mun andi hóp um, en mig lang ar samt til fless
a› sko›a hér hva›a verk efni bí›a fleirra sagn fræ› inga sem halda áfram a›
sko›a flessa sögu. fiar sem bók Gu›na er sög› út frá sjón ar hóli rík is ins en
ekki óvin anna koma hags mun ir fleirra alls ekki eins sk‡rt fram. For vitni -
legt væri a› reyna a› skilja bet ur hva›a hvat ar lágu a› baki a› ger› um og
and ófi. Hva› fólst t.d. í flví a› vera „sann fær› ur sós í alisti“ (bls. 61) e›a a›
hafa „til eink a› sér „hina einu sönnu trú á sós í al ismann og fólk i› í heim in -
um““ (bls. 64)? For ystu menn ís lenskra sós í alista voru „allt of lei›i ta m ir“
Stalín og „„fyr ir mynd ar rík inu“ í austri“ (bls. 65) en a› sama skapi fannst
sendi rá›s mönn um Sov ét ríkj anna hér á landi ekki mik i› til fleirra koma
(bls. 63) og fleir voru of fljó› ern is sinn a› ir fyr ir Moskvu (sbr. rann sókn ir
Jóns Ólafs son ar). Hva› lá flessu fólki eig in lega á hjarta? Hverj ir voru hags -
mun ir fless ara hópa og hreyf inga? Hvern ig tengd ust hags mun ir fleirra
hrær ing um í Sov ét ríkj un um og ví› ar?
fia› hef ur reynst mjög erfitt, sér stak lega eft ir a› gjald flrot sós í al ism ans
kom í ljós, a› skilja hva› fla› var sem fékk menn til fylg is vi› hann. Vissu -
lega lá óvin um rík is ins meira á hjarta en bara óeir› ir og and óf; fleir trú›u á
ann a› stjórn skipu lag sem átti a› færa verka l‡›n um og al fl‡› unni frek ari
völd og grei› ari a› gang a› mennt un og efn is leg um gæ› um. fiannig bí› ur
sagn fræ› inga fla› mikla verk a› sko›a hvern ig hug mynda fræ›i ís lenskra
sós í alista flró a› ist og setja hana í sam hengi vi› er lend ar jafnt sem inn lend -
ar stefn ur og strauma. Efn i› er erfitt vi› fangs en ég leyfi mér a› vona a›
sagn fræ› ing ar sjái nau› syn fless a› taka flátt ís lenskra sós í alista í stjórn -
mála sögu lands ins al var lega, flví a› fla› „a› af grei›a flá me› há›i og spotti,
e›a af neita fleim, er létt verk, en fljón ar eng um til gangi“ (Eng inn er eyland,
bls. 15). Svo rit a›i Krist inn E. Andr és son, einn „óvina rík is ins“ (sími hans
var hler a› ur alls flrisvar skv. rann sókn um Gu›na) um rau›a penna, en ég
leyfi mér a› yf ir færa or› hans á ís lenska sós í alista al mennt flví al veg eins
og okk ur ber a› taka ótta rík is ins al var lega ber okk ur a› reyna a› skilja
hug sjón ir og hags muni óvina fless.
fió a› gam an hef›i ver i› a› fá meiri inn s‡n í heim flessa hug sjóna fólks
er bók Gu›na gó›ra gjalda ver› sem saga ör ygg is mála á Ís landi enda flyk -
ist hún ekki vera neitt ann a›. Óvin ir rík is ins gef ur fló einnig gott yf ir lit yfir
ís lensk an aktí visma í sem ví›ust um skiln ingi enda er sú saga nú í fyrsta
sinn sett sam an á heild ræn an hátt svo úr ver› ur spenn andi frá sögn. Hætt -
an vi› bæk ur sem finna lei› inn í sam tímaum ræ› una er oft sú a› flær
gleym ist hratt og séu ekki lesn ar eft ir a› fjöl mi›l ar hafa snú i› sér a› næsta
ritdómar 229
Saga vor 2007_Saga haust 2004 - NOTA 1/28/12 7:58 PM Page 229