Saga - 2007, Qupperneq 239

MANN TALIÐ 1703 ÞRJÚ HUND RUÐ ÁRA. GREIN AR Í TIL EFNI
AF MÆL IS. Rit stjór ar Ei rík ur G. Gu› munds son og Ólöf Gar› ars dótt ir.
Hag stofa Ís lands og fijó› skjala safn Ís lands. Reykja vík 2005. 141 bls.
Ensk ur út drátt ur.
Hinn 15. nóv em ber 2003 efndu Hag stofa Ís lands og fijó› skjala safn Ís lands,
me› full tingi fjög urra fræ›a fé laga, til rá› stefnu í til efni af 300 ára af mæli
mann tals ins 1703. Af rakst ur henn ar birt ist tveim ur árum sí› ar í flessu riti
sem læt ur í fyrstu lít i› yfir sér og er um brot og út lit fless me› mjög ein földu
— en stíl hreinu — sni›i. Hér sann ast hins veg ar hi› forn kve›na a› „ekki
skal dæma hund inn af hár un um“ flar sem rá› stefnu rit fletta hef ur a›
geyma fjöl breytt ar og ferskar nálg an ir á fless ari frægu heim ild. Und ir rit a› -
ur var a› vísu dá lít i› undr andi á fleim inn gangs or› um rit stjóra a› fur›u
fáir fræ›i menn hafi til flessa gert sér mat úr mann tal inu. Í fótnótu eru
nefnd ar fjór ar und an tekn ing ar frá fleirri sta› reynd en í flann lista vant ar
m.a. aug ljós lega a› geta Más Jóns son ar sem hef ur rann sak a› í flaula arf leif›
Árna Magn ús son ar. Engu a› sí› ur hef ur a› stand end um rá› stefn unn ar og
fyr ir lesur um tek ist a› brydda upp á ‡msu n‡ næmi í um fjöll un sinni.
Í rá› stefnu rit inu eru auk inn gangs rit stjóra sex rit ger› ir, en ein ung is
fram saga Kristrún ar Höllu Helga dótt ur á rá› stefn unni, „Sam spil mann -
tals ins og Ís lend inga bók ar“, hef ur ekki rata› inn á sí› ur fless. Grein arn ar
eru mis lang ar og sum ar fleirra flyngri af lestr ar en a›r ar. Í flann hóp má
flokka til raun Gísla Gunn ars son ar til a› reikna út fólks fjölda flró un á Ís -
landi á 17. og 18. öld og grein ingu fleirra Lofts Gutt orms son ar og Ólafar
Gar› ars dótt ur á flokk un flurfa manna. At hygl is ver› er sú ni› ur sta›a fleirra
a› sam an bur› ur á fjölda flurfa manna í ‡ms um mann töl um gefi ekki full -
kom lega rétta mynd af ástand inu í land inu flar sem mis mun andi vi› mi›
voru ríkj andi vi› töku mann tal anna. fiannig er hlut fall fleirra hærra í
mann tali Páls Vídalín og Árna Magn ús son ar en í mann tali 1785, sem var
engu a› sí› ur tek i› í kjöl far skæ› ustu nátt úru ham fara Ís lands sög unn ar
(15,5% 1703, rúm lega 11% 1785). Björk Ingi mund ar dótt ir og Ei rík ur G.
Gu› munds son l‡sa frum gögn um mann tals ins og fram kvæmd fless og vek -
ur flar at hygli a› fla› var ekki fært inn í stö›l u› ey›u blö› held ur ‡m iss
kon ar sk‡rsl ur og mi›a.
Tvær grein anna eru eft ir er lenda fræ›i menn. Eng lend ing ur inn John
Hajnal hef ur um 40 ára skei› stu›st vi› mann tali› 1703 í rann sókn um sín -
um á evr ópsku hjú skap ar mynstri, sem ein kennd ist af háum gift ing ar aldri
og mikl um fjölda ein hleypra. A› hans mati er Ís land ‡ktasta dæm i› um
fletta mynst ur, sem ís lensk ir sagn fræ› ing ar hafa lengi kennt vi› ófrjálst
ein lífi. Hin kanadíska Lisa Dillon fjall ar um mann töl í Quebec frá 1666, 1667
og 1681 sem ætla mætti a› skáki fleirri al gengu full yr› ingu a› mann tali›
1703 sé hi› elsta í heim in um. Eft ir lest ur grein ar inn ar stend ur hins veg ar
ritfregnir 239
Saga vor 2007_Saga haust 2004 - NOTA 1/28/12 7:58 PM Page 239