Skírnir - 01.09.2002, Side 48

270
MARGRÉT EGGERTSDÓTTIR
SKÍRNIR
ur sem svo er nefndur en hefur lítið verið rannsakaður, þannig að
óvíst er um uppruna og engin sérstök skilgreining til á einkennum
hans.4 Hér er ætlunin að beina athyglinni að bókmenntagrein sem
á rætur að rekja til miðalda en naut ekki síst vinsælda á öldunum
eftir siðskipti. Það eru landlýsingarkvæði sem á þýsku nefnast
„topographisch-historische Dichtung". Tekið skal fram að í þess-
ari bókmenntagrein sameinast oft landfræðilegt efni og sögulegt,
eins og erlenda hugtakið ber með sér.
Elsta dæmi um orðið ‘landlýsingarkvæði’ er hjá Kristjáni Eld-
járn í inngangi að þýðingu hans á Nordlands Trompet eftir norska
skáldið Petter Dass.5 Hugtakið kemur hins vegar hvergi fyrir í ís-
lenskum bókmenntasögum eða yfirlitsritum. Samt sem áður eru -
eins og Kristján Eldjárn benti á - til fáein kvæði sem hugsanlega
geta talist til þessarar bókmenntagreinar. Þrjú kvæði verða hér
einkum til umfjöllunar. Hið fyrsta er Vísnaflokkur um Islands
gæði eftir sr. Einar Sigurðsson í Eydölum, að öllum líkindum ort
rétt fyrir 1600. Hin kvæðin tvö eru frá síðari hluta 17. aldar, ort af
sr. Bjarna Gissurarsyni í Þingmúla sem var dóttursonur Einars í
Eydölum. Þau heita Um landsins góða kosti og Vísur um Mjóa-
fjarðarkosti. Um þessi kvæði og nokkur fleiri fjallar Óskar Hall-
dórsson í yfirlitsriti sínu um íslenskar bókmenntir eftir siðskipti í
kaflanum „Kvæði um samtímaviðburði og fleira".6 Óskar skoðar
kvæðin eingöngu í samhengi við innlendar bókmenntir en bendir
4 Wilhelm Friese: Nordische Barockdichtung. Eine Darstellung und Deutung
skandinavischer Dichtung zwischen Reformation und Aufkliirung. Munchen
1968:295: „Die Herkunft der islandischen Spruchform des Barocks ist nicht so
leicht festzustellen; in ihr mögen Einfliisse der europaischen Gelehrtendichtung
und alter islandischer Tradition sich mischen."
5 Petter Dass: Norðurlandstrómet. Þýðing: Kristján Eldjárn. Teikningar: Kjartan
Guðjónsson. Reykjavík 1977:23 og 24: „Ekkert hinna íslensku skálda tók sér
fyrir hendur að yrkja langt landlýsingarkvæði eins og Petter Dass, en öll skilyrði
hefðu þó átt að vera til þess og jafnvel virðist ekki hafa munað miklu að svo færi,
því að nógir vísar að slíku eru í skáldskap þeirra. Skulu aðeins nefnd kvæði
Bjarna Gissurarsonar, Vísa um Mjóafjarðar kosti og Kvæði um landsins góða
kosti. Þar er að finna mjög svipaðar upptalningar á fiskum og margvíslegu bjarg-
ræði, hagsýna náttúruskoðun og náttúrugleði eins og hjá Petter Dass.“
6 Óskar Halldórsson: Bókmenntir á lœrdómsöld 1550-1770. Reykjavík 1996:
24-27.