Skírnir - 01.09.2002, Side 51

SKÍRNIR
UM LANDSINS GAGN OG GRÓÐA
273
Resens Descriptio et illustratio Samsoœ.15 Á íslandi eru einmitt á
þessum árum samin fyrstu ritin sem lýsa landi og þjóð. Þau eru
samin að gefnu tilefni, sem svar við erlendum ritum sem birtu
ótrúlegustu ósannindi og fáránlegustu fullyrðingar um Island og
íslendinga. Svo dæmi sé tekið gekk það fjöllunum hærra að eld-
fjallið Hekla væri hvorki meira né minna en op helvítis. En nei-
kvæð afstaða til íslands kemur ekki aðeins að utan. Á 17. öld eru
ort kvæði á íslandi sem eru ekki „topograpfisches laudatio“, lof
um ákveðið landsvæði, heldur fjalla þau þvert á móti um hnignun
íslands, um hve erfitt sé að búa þar og allt sé á niðurleið. Þau eru
yfirleitt flokkuð sem ádeilur. íslandslýsingarnar frá þessum tíma
er ekki hægt að skoða án samhengis við þau erlendu rit sem þær
beinast gegn og á sama hátt tel ég að það geti verið athyglisvert að
skoða samtímis kvæði „um gæði íslands" og kvæði „um hrörnun
íslands".
Tengsl bókmenntagreina
Enski bókmenntafræðingurinn Alastair Fowler heldur því fram í
bók sinni Kinds of literature (1982) að hvert einasta bókmennta-
verk tilheyri einni eða fleiri bókmenntagreinum og það sé lykilat-
riði til túlkunar á verkinu að gera sér grein fyrir því hvaða bók-
menntagreinar er um að ræða. Hann heldur því líka fram að hvert
bókmenntaverk eigi sér „foreldri“, ekki endilega beina fyrirmynd,
en það sé á einhvern hátt „afkomandi“ annars verks.16 Þessi tvö at-
riði tel ég mikilvægt að hafa í huga við athugun á íslensku kvæð-
unum. Um leið og kvæði er tengt við ákveðna bókmenntagrein er
verið að skilgreina og túlka efni þess. Kvæði Einars Sigurðssonar
um íslands gæði hefur verið kallað „fyrsta íslenska ættjarðar-
15 F.J. Billeskov Jansen: „Om Thomas Kingos topografisk-historiske Digtning."
Acta Philologica Scandinavica 10 (1935—36):163—198. í greininni sýnir Bille-
skov Jansen fram á að Kingo byggir landlýsingarkvæði sín á ýmiss konar skrif-
legum heimildum, bæði landfræðilegum, biblíusögulegum, heimildum um sögu
þjóðarinnar og samtímaheimildum.
16 Alastair Fowler: Kinds of Literature. An Introduction to the Theory of Genres
and Modes. Cambridge, Massachusetts 1982:42.