Skírnir - 01.09.2002, Side 180

402
JÓN KARL HELGASON
SKÍRNIR
legt samhengi og tengd nánar fyrirbærum eins og vinnu, hagkerfi
og markaði - og ólíkri afstöðu manna til þeirra“. Hún tók dæmi
af umræðu minni um menningardeilur Jónasar Jónssonar frá
Hriflu á fimmta áratug 20. aldar og var ósátt við að ég skyldi gefa
tilteknum andstæðingum hans (Kristni E. Andréssyni, Halldóri
Laxness og Steini Steinar) nafngiftina „vinstri sinnaðir mennta-
menn“ og lýsa átökunum sem „pólitískum flokkadráttum". Berg-
ljót taldi nauðsynlegt að gæta betur að ýmsum stéttarþversögnum
á þessu tímabili og benti á að íslenska borgarastéttin hafi verið
margklofin í afstöðu sinni til hugmynda og uppátækja Jónasar frá
Hriflu: „I einstökum málum gat m.a. ólíkt mat á pólitískum að-
stæðum, ólíkir hagsmunir eða mismunandi afstaða til menningar-
arfs, einstaklings- og prentfrelsis haft sitt að segja en stundum
sennilega líka jafn hversdagsleg atriði og smekkur“.2
Ég verð að viðurkenna að þessi gagnrýni Gauta og Bergljótar
er í grundvallaratriðum réttmæt. Líkt og Gauti bendir á fjalla ég
reyndar nánar um bakgrunn menningardeilna Jónasar frá Hriflu í
The Rewriting of Njáls Saga en í Hetjunni og höfundinum, en því
fer fjarri að þeirri sögu séu þar gerð tæmandi skil. Ritdómur Berg-
ljótar sannfærði mig raunar á sínum tíma um að þarna væri á ferð-
inni efni í viðameiri rannsókn sem mér datt í hug að gæti borið yf-
irskriftina Hver á íslenska menningu? Frá Fjölnismönnum til Fjár-
festingarbanka atvinnulífsins. Markmið þessarar rannsóknar, eins
og ég sá hana fyrir mér, var þríþætt: (1) að varpa Ijósi á eftirtektar-
verðar menningardeilur í íslensku samfélagi á tímabilinu 1835 til
2000; (2) að kanna hvað einkenndi umræður Islendinga um for-
ræði í menningarmálum á ólíkum tímum; (3) að skoða hvort og
hvernig menningarhugtakið hefði tekið breytingum á þessu tíma-
bili.
I fljótu bragði sýndist mér eðlilegt að skipta rannsókn af þessu
tagi í fjóra hluta. I þeim fyrsta hafði ég hugsað mér að fjalla um
þær deilur sem sprottið hafa um ný listbrögð eða fagurfræði
meðal Islendinga og kanna þá sérstaklega með hvaða rökum ólík-
2 Bergljót S. Kristjánsdóttir, ritfregn um Hetjuna og höfundinn, Saga. Tímarit
Sögufélags 37 (1999), s. 287-288.