Skírnir - 01.09.2002, Page 229

SKÍRNIR
SKYLDI MÓTA FYRIR LANDI ?
451
Þannig uppgötvar Leó Löwe að þrátt fyrir að hann hafi látið skrá nafnið
Starri Abrahamsson þegar hann sótti um ríkisfang, þá hefur fulltrúinn í
þráhyggju sinni varðandi uppruna Islendinga, sem hann byggir meðal
annars á Eglu, skrifað nafnið Skallagrímur Kveldúlfsson í nafnareitinn.
Þingmönnum líst ekki meir en svo á að gefa útlendingi slíkt heiðursnafn
og láta hann því heita Jón Jónsson, sem styttingu af Ljón Ljónsson, sem
væri bókstafleg þýðing á nafni Leós Löwe.
Þessi höfundarnærvera þjónar því einhverjum öðrum tilgangi en þeim
að segja okkur að það sé í raun og veru Sjón sjálfur sem segir söguna, og
að hann sé úr leir þegar allt kemur til alls. Þetta er ekki heldur snjallt frá-
sagnarbragð sem er eingöngu til þess ætlað að sýna hvað höfundurinn sé
klár og klókur. Og vissulega hafa höfundar valsað um eigin verk: Gabríel
García Marquez skýtur upp kollinum í lok Hundrað ára einsemdar, Kurt
Vonnegut ræðir við persónur sínar í Breakfast of Champions - og þær
ásaka hann fyrir að hugsa ekki nógu vel um sig, og smeygja sér svo und-
an valdi hans, og Hitchcock birtist í stuttu myndskeiði í flestum kvik-
myndum sínum. Helsti munurinn er sá að Sjón er að skrifa sköpunarsögu
sögumanns sögu sinnar, sem reynist vera hann sjálfur.30 Hér að framan
nefndi ég áhyggjur Patriciu Waugh vegna gagnrýninnar á sjálfsöguna, en
hún gengur að miklu leyti út á það að skáldsagan sé búin að tapa tengsl-
um við veruleikann og sé orðin of fjarlæg sínu daglega umhverfi - það er
að segja umhverfi og veruleika lesenda sinna. Hugmyndin virðist vera sú
að til þess að tjá sig um ‘alvöru mál’ eða bara alvarleg mál og alvöru máls-
ins, þá þurfi slík tjáning að vera í raunsæismynd, vísa til veruleika sem les-
andinn þekkir, skilur og áttar sig á. Vissulega birta sjálfsögur að einhverju
leyti raunveruleika sem er að stórum hluta kunnuglegur, en býr þó yfir
frávikum, og er áðurnefnd skáldsaga Gabríels García Marquez dæmi um
þetta. En eitt af því sem hin sjálfsmeðvitaða skáldsaga tekst á við er ein-
mitt sjálf hugmyndin um það sem við köllum raunveruleika. Hvaðan
kemur hann og hvert er hlutverk hans? Grunnhugmyndin að baki meta-
skáldskapnum er sú að það sé aðeins til hugmynd um raunveruleika,
ímynd raunveruleika sem er jafn tilbúinn og hinn nýi veruleiki skáldskap-
arins, og að þessi ímynd sé mótuð af hagsmunum, hefðum og túlkun-
um.31 Hlutverk metaskáldskapar er því að hrista upp í hugmyndum okk-
ar um veruleikann, með því að spegla hann í tilbúnum veruleika skáld-
skaparins. Þegar höfundur fléttar saman veruleika og skáldskap, og af-
hjúpar jafnframt skáldskapinn sem skáldskap eða fantasíu, þá ræðst hann
jafnframt að rótum veruleikans og spyr ögrandi spurninga um stöðu hans
30 Svipað dæmi má finna hjá Vonnegut, en í sögum hans kemur oft fyrir hinn for-
smáði vísindasagnahöfundur Kilgore Trout - en skáldsögu eftir hann má með-
al annars finna á Borgarbókasafni Reykjavíkur.
31 Sjá Waugh 1984, Hutcheon 1984 og McHale 1987.