Bókasafnið - 01.07.2018, Side 63

Bókasafnið 42. árg – 2018 63
siðferðislegra álitamála. Auk þess leit ég sérstaklega til þess
hvort stétt, staða og vald hefði áhrif á þessar siðferðislegu
áskoranir.
Rannsóknin var eigindleg og tók ég viðtöl við átta einstak-
linga. Einu skilyrðin voru að viðmælendur hefðu menntun á
framhaldsstigi í bókasafns- og upplýsingafræði og störfuðu
í upplýsingaþjónustu á bókasafni. Ég ákvað að einskorða
rannsóknina ekki við eina tegund af bókasöfnum svo ég tók
viðtölin á almenningsbókasöfnum, rannsóknarsöfnum Ohio
State University, ríkisbókasafni Ohio og einu menntaskóla-
bókasafni.
Hvaða niðurstöðu komstu að?
Hér er ekki rúm til að gera grein fyrir kenningarlegum
ramma ritgerðarinnar og skal hér aðeins tæpt á helstu
niðurstöðum. Siðferðislegar áskoranir sem fagfólk í upplýs-
ingaþjónustu þarf að takast á við eru nokkuð fj ölbreytilegar.
Margar eru þeirrar gerðar að viðskiptavinurinn ætlast til
þess að upplýsingafræðingurinn seilist inn á önnur fagsvið.
Til dæmis er algengt að komið sé með gögn frá læknum
eða lögfræðingum og beðið um túlkun á þeim. Þetta reynist
mörgum erfi tt en allir viðmælendur voru almennt sammála
um að mikilvægt væri að neita að veita slíka þjónustu. Á
almenningsbókasöfnum í fátækari hlutum borgarinnar
lendir fagfólk stundum í því að vera beðið um aðstoða við
skjalafals, til dæmis við að útbúa læknisvottorð. Enginn vildi
viðurkenna að hafa aðstoðað við slíkt athæfi en einn við-
mælandi sagðist stundum eiga erfi tt með að neita fólki sem
hefði engar sjúkratryggingar um slíka aðstoð, vitandi það
að það myndi kosta viðkomandi mörg hundruð dollara að
verða sér út um vottorð eftir hefðbundnum leiðum. Algengt
er að nemendur á öllum skólastigum biðji um aðstoð við
að leysa úr heimaverkefnum. Afstaða viðmælenda til þessa
atriðis var nokkuð misjöfn. Flestir voru á því að það væri
siðferðislega rangt að leysa verkefni sem nemandanum sjálf-
um væri augljóslega ætlað að vinna en aðrir töldu sig ekki
hafa neinar skyldur aðrar en að aðstoða þann sem leitaði til
upplýsingaþjónustunnar og gilti þá einu hvert úrlausnar-
efnið væri.
Nokkuð bar á því að upplýsingafræðingarnir ættu erfi tt með
að takmarka þjónustu við valdameiri aðila vegna ótta við að
það gæti haft áhrif á framtíð safnsins sem þeir starfa hjá.
Þetta átti til dæmis við þjónustu við prófessora sem gátu
haft áhrif á fj árveitingar til bókasafnsins. Þannig hefur fé-
lagsleg staða viðskiptavinar talsverð áhrif og það kom einnig
skýrt fram á almenningsbókasöfnum en í fátækari hverfum
eru erindin sem berast að upplýsingaborðinu nokkuð annars
eðlis en í þeim hverfum sem eru betur stæð.
Algengt er að viðskipavinir biðji um að bækur séu fj arlægð-
ar úr safnskosti og nefndu nokkrir viðmælendur að erfi tt
væri að eiga við slíkt. Nefnd voru dæmi um Harry Potter
bækurnar og bækur sem fj alla um samkynhneigð. Þetta er
líklega algengara í hinum dreifðari byggðum en inn í borg-
unum.
Mörg siðferðileg álitaefni snúa að því að vernda persónu-
upplýsingar. Stundum vill viðskiptavinurinn láta af hendi of
miklar upplýsingar eða er ekki meðvitaður um hættur sem
geta fylgt því að gefa of mikið uppi. Upplýsingafræðingarnir
telja það skyldu sína að standa vörð um hagsmuni viðskipta-
vinar þegar kemur að þessu.
Allir viðmælendur voru meðvitaðir um að ALA ætti sér-
stakar siðareglur og töldu mikilvægt að hafa þær í heiðri.
Fæstir þekktu þær þó efnislega en sumir voru feimnir við
að viðurkenna það. Flestir sögðust leita til yfi rmanns eða
samstarfsmanna þegar kom að því að fá aðstoð við að leysa
úr siðferðilegum álitaefnum. Enginn nefndi siðareglur í því
sambandi. Almennt virðast upplýsingafræðingar fremur
sjálfsöruggir þegar kemur að því að leysa úr siðferðilegum
álitamálum og nokkuð vissir um hvaða ákvarðanir sé réttast
að taka í hinum og þessum aðstæðum.
Viltu bæta einhverju við?
Í upphafi hafði ég hugsað mér að taka einnig viðtöl við
fagfólk á íslenskum bókasöfnum og hafa til samanburðar.
Ég áttaði mig fl jótt á því að það væri ekki sérlega gagnlegt
og yrði eins og að bera saman epli og appelsínur. Á því eru
margar skýringar sem er einkum að leita í ólíkri samfélags-
gerð og sögulegri hefð. Í Bandaríkjunum er meiri stétta-
skipting, ólíkt trúarlegt og pólitískt umhverfi og almennt
mikil vitund um mikilvægi þess að standa vörð um persónu-
upplýsingar. Í sögulegu samhengi hafa bandarísk bókasöfn
þurft að standa af sér mikla storma og nægir þar að líta til
McCarthy-tímans og 11. september 2001.
Að lokinni ritgerðarvinnunni var mér efst í huga þakklæti
fyrir að hafa fengið tækifæri til að vinna rannsóknina í
þessu umhverfi . Columbus er mikil bókasafnsborg – þar eru
höfuðstöðvar Online Computer Library Center (OCLC),
almenningssöfnin eru talin vera ein þau bestu á landsvísu
og söfn Ohio State University eru mjög tilkomumikil
rannsóknarsöfn. Fyrst og síðast er ég þakklát viðmælendum
mínum, það var afar lærdómsríkt að kynnast fagmennsku
þeirra, metnaði og helgun í starfi . Þau höfðu öll sterka rétt-
lætiskennd, mikla pólitíska vitund og höfðu trú á bókasafn-
inu sem afl i félagslegs hreyfanleika.