Bókasafnið - 01.07.2018, Qupperneq 64

64 Bókasafnið
Ritgerðin „Barnabókin á tímum sífelldra trufl ana: Leitin að skjóli, kjörlendi og meðbyr fyrir íslenskar barnabækur“ er
lokaverkefni í mastersnámi mínu í menningar-
stjórnun við Háskólann á Bifröst. Leiðbeinandi
var Njörður Sigurjónsson.
Í verkefninu rannsaka ég umhverfi íslenskra
barnabóka, meðal annars opinberan stuðning,
afkomuhorfur höfunda og dreifi ngu barnabóka á
bókasöfn. Þá er stefnumótun stjórnvalda sem tengist
bókum fyrir börn greind, auk aðgerða hins opinbera og
stefnumótun er varðar læsi grunnskólanema. Þá skoða ég
með hvaða hætti bækur fyrir börn og aðrar bókmenntir hafa
verið styrktar í gegnum tíðina og horfi til þess hvað teljast
góðir stjórnsýsluhættir í þeim efnum. Einnig lít ég út fyrir
landssteinana og skoða þau stuðningsnet sem Norðmenn,
Danir og Svíar hafa búið barnabókaútgáfu og velti því
upp hvort eitthvað af því sem þar er gert gæti gagnast hér á
landi. Í lokin legg ég svo fram tillögur til úrbóta, byggðar á
því sem ég hef skoðað.
Efnið valdi ég vegna þess að ég hef töluverðar áhyggjur af
stöðu barnabókarinnar á Íslandi. Aldrei hefur barnabókin
verið í meiri eða harðari samkeppni við aðra afþreyingu.
Börn þurfa ekki bara góðar bækur til að lesa, þau þurfa
næði. Sá heimur sem við búum fl est í einkennist af sífelldri
trufl un. Tölvur og netið eru frábær fyrirbrigði sem auka lífs-
gæði okkar en þeim fylgir meira áreiti en mörg okkar ráða
við. Ég skil að börn liggi ekki lengur í bókum sem þarf að
læra að lesa og æfa sig í því og getur verið erfi tt að meðtaka
þegar hægt er að sitja við skjá og njóta þess sem þar er án
neinna erfi ðleika eða jafnvel aukakostnaðar. Tölvur eru ekki
nýjar en það er stutt síðan fyrir fórum að hafa þær hjá okkur
öllum stundum.
Hvaða niðurstöðu komstu að?
Á Íslandi er enginn sértækur stuðningur hjá hinu opinbera
við barnabókaútgáfu og markaðslögmálunum látið eftir
að sjá um að barnabækur séu skrifaðar, gefnar út og rati til
barna. Á Íslandi fæðast þó aðeins 4-5.000 börn á ári og það
sjá allir sem vilja að sá fj öldi stendur ekki undir heilbrigðum
markaði með bækur. Ísland hefur þó skuldbundið sig, meðal
annars með lögfestingu á Barnasáttmála Sameinuðu þjóð-
anna til að sjá til þess að barnabækur séu samdar og að þeim
sé dreift. Ísland virðist raunar vera eina landið á Norður-
löndunum þar sem opinberir aðilar standa ekki fyrir neinum
sértækum aðgerðum til stuðnings barnabókum. Engir sér-
stakir sjóðir fyrirfi nnast sérstaklega fyrir barnabókmenntir
og innkaup skólasafna virðast í molum.
Á sama tíma viðra stjórnmálamenn áhyggjur
sínar vegna slæmra niðurstaðna PISA-kannana
og fj ölda nemenda sem ekki er sagður geta
lesið sér til gagns. Blásið var til verkefnis-
ins Þjóðarsáttmála um læsi en á milli hans
og samþykktrar menningarstefnu þar sem
tungumálið, bókmenntir og aðgengi að menn-
ingunni eru í fyrirrúmi virðast ekki vera nein
tengsl.
Síðustu ár hafa barnabókahöfundar þó fengið lista-
mannalaun oftar en áður en ekkert í regluverkinu tryggir
að svo verði áfram. Barnabækur eru um margt sérstakar og
passa ekki vel inn í þau kerfi sem við höfum smíðað til að
styðja við listsköpun. Við þurfum að gera ráð fyrir þeim í
fl órunni.
Í þeim ríkjum Norðurlandanna sem ég kannaði eru málin
allsstaðar í miklu betri farvegi en hér á landi. Svíþjóð er fj öl-
mennast ríkjanna og þar er rík hefð fyrir blómlegri barna-
bókaútgáfu og markaðurinn það stór að hann stendur undir
sér. Auk þess eru sænskar barnabækur útfl utningsvara. Engu
að síður styrkja Svíar barnabækur með margvíslegum hætti
og það gera Danir líka. Í Noregi er stuðningurinn þó einna
öfl ugastur. Auk listamannalauna, bókasafnssjóðs höfunda og
sérstakra framleiðslustyrkja til útgefenda barnabóka styrkja
Norðmenn barnabókaskrif og -útgáfu með stórfelldum
opinberum innkaupum á langfl estum norskum barnabókum
í gegnum svokallað Innkauparáð. Keypt eru 1.480 eintök
og 70 rafbækur af hverri barnabók sem nær máli en aðeins
einn titill eftir hvern höfund. Bækurnar eru keyptar á föstu
verði en heimilt er að greiða álag eða minnka greiðslur ef
verkin eru veglegri eða minni en hefðbundnar barnabækur.
Keyptum (og þar með styrktum) bókum er dreift á almenn-
ingsbókasöfn og skólasöfn. Innkaup ráðsins koma ekki í
staðinn fyrir innkaup bókasafnanna sjálfra heldur eiga að
bætast við þau en sjálfsagt kaupa bókasöfnin sjálf minna
fyrir vikið. Með þessum hætti er útgefendum og höfundum
tryggð ákveðin sala og fyrsta upplag bókanna getur verið
stærra og prentun því hagkvæmari. Verðið sem innkaupa-
ráðið greiðir er óháð markaðsverði bókanna en keyptar
bækur eru fl okkaðar í nokkra fl okka. Kerfi ð tryggir því ekki
aðeins ritun og útgáfu vandaðra og fj ölbreyttra barnabóka
heldur einnig dreifi ngu þeirra til allra skólasafna, leikskóla
og almenningsbókasafna.
Viltu bæta einhverju við?
Aldrei áður hefur barnabókin verið í jafnharðri samkeppni
við aðra afþreyingu. Við sem erum ekki fædd í gær mun-
um eftir því að hafa stolist til að lesa spennandi bók með
vasaljósið að vopni þegar við áttum að vera farin að sofa.
Barnabókin á tímum sífelldra trufl ana
Margrét Tryggvadóttir er bókmenntafræðingur og hefur lokið M.A. gráðu í menningarstjórnun.
Hún starfar sem rithöfundur.