Dagblaðið Vísir - DV - 12.10.2018, Qupperneq 57

TÍMAVÉLIN 5712. október 2018
FYRSTA BORGARALEGA GIFTINGIN
ÞVINGUÐ UPP Á LANDSMENN
n Mormónar í stríði við sóknarprest
U
ndanfarin ár hafa ríflega
20 prósent af öllum hjóna­
vígslum verið borgaralegar
en sá réttur hefur ekki alltaf
verið til staðar. Árið 1874 fengu Ís­
lendingar stjórnarskrá að gjöf frá
konungi og ári síðar reyndi fyrst á
ákvæði hennar er varða þessi borg­
aralegu réttindi, þegar mormóna­
par vildi giftast.
Presturinn kærði giftinguna
Í Vestmannaeyjum bjó hópur
mormóna sem trúboðinn Loftur
Jónsson frá Þorlaugargerði stýrði.
Einn af þeim sem snerist til trúar­
innar var Magnús Kristjánsson
og ætlaði hann að fara vestur til
Brasilíu með skipi. En ekkert varð
úr því og kynntist hann þá hálf­
fimmtugri ekkju, Þuríði Sigurðar­
dóttur, og hófu þau sambúð. Loftur
krafðist þess að þau giftust þar sem
þau sváfu í sama herbergi. Þessa
vígslu framkvæmdi Loftur sjálfur
árið 1873.
Sóknarpresturinn í Eyjum,
Brynjólfur Jónsson, var smeykur við
uppgang mormóna og leit á þessa
giftingu sem beina ógnun við vald
sitt. Kærði hann giftingu Magnús­
ar og Þuríðar til amtmanns og í des­
ember árið 1874 var giftingin úr­
skurðuð ólögmæt. Þeim var sagt að
þau gætu annaðhvort fest heitin hjá
sóknarprestinum eða þau yrðu að
slíta samvistir.
Í stað þess að skilja ákváðu
Magnús og Þuríður að beygja sig
fyrir þjóðkirkjunni og báðu Brynjólf
um að sjá um athöfnina. En þá
brást hann hinn versti við og neit­
aði þeim þar sem þau væru úr öðr­
um trúflokki. Skipaði hann þeim
að skilja ellegar myndu þau hljóta
alvarlega refsingu.
Málið var hins vegar flókið því
þau höfðu tekið að sér barn og nú
átti að fara að sundra fjölskyldunni
vegna trúarskoðana. Hreppsnefnd
fór í hart við prestinn og sendi
honum aðvörunarbréf. Í kjölfarið
gaf hann út sambúðarleyfi handa
Magnúsi og Þuríði en hann vildi
enn ekki gifta þau. Magnús undi
þessu ekki og sendi landshöfðingja
bréf sem var áframsent til konungs.
Var þar vísað í ákvæði hinnar nýju
stjórnarskrár Íslands um trúfrelsi.
Skipun frá konungi
Í stjórnarskránni kvað á að enginn
mætti missa sín borgaralegu
réttindi sökum trúarbragða. Engu
að síður voru ekki til nein lög um
borgaralegt hjónaband hér á landi.
Þurftu þau þess vegna að fá kon­
ungsúrskurð um ráðahag sinn og
var hann veittur árið 1875. Með úr­
skurðinum var sýslumanninum í
Vestmannaeyjum gert skylt að gefa
Magnús og Þuríði saman og þótti
þetta hin mesta furða. Í blaðinu Ísa­
fold þann 17. desember segir:
„Ef maður kæmi á bæ og segði
það í fréttaskyni, að sýslumaðurinn
hefði núna um daginn gefið karl
og konu saman í hjónaband, þá
mundu menn líklega fyrst og fremst
ætla, að gestinum hefði orðið mis­
mæli, og hefði hann nefnt sýslu­
mann fyrir sóknarprest, eða þá að
hann í spaugi hefði haft hausavíxl á
sýslumanni og sálusorgara, því þeir
mundu færri er, tækju slíka fregn í
fullri alvöru.“
Með úrskurðinum var lands­
höfðingja sendar ítarlegar skýringar
á hvernig þessi vígsla skyldi fara
fram og voru þær byggðar á sam­
bærilegum reglum í Danmörku.
Þar hafði slík hjónavígsla viðgeng­
ist í tæp 25 ár. Vígslan var hins vegar
talin auðveldari fyrir sýslumenn en
presta. Í Ísafold stendur:
„Þeir mega og eiga jafnan að
nota sömu ræðuna, og þurfa ekki
að vera að basla við að leita að texta
og leggja út af honum, eins og ves­
alings prestarnir.“
Magnús og Þuríður voru gefin
saman af sýslumanninum í Vest­
mannaeyjum fimmtudaginn 30.
mars árið 1876, klukkan tólf á há­
degi. Árið 1879 fluttu þau upp á
land og bjuggu saman á Stokkseyri,
einu mormónarnir á staðnum. Þau
létust bæði árið 1910. n
FLETTU MANN
KLÆÐUM OG
NIÐURLÆGÐU
Á
rið 1679 voru þrír
menn í Skaftafellssýslu
dæmdir fyrir að beita
þann fjórða, Hallstein
Eiríksson, háðulegri meðferð.
Þetta voru þeir Guðmundur
Vigfússon, Jón Sveinsson og Jón
Jónsson.
Þessi óprúttnu menn komu
í heimsókn til Hallsteins, flettu
hann klæðum og steyptu síðan
blautum skinnstakki yfir hann
allsberan. Eftir þetta leiddu þeir
hann í kringum bæinn í viður­
vist allra þar og þótti hin mesta
svívirða.
Hallsteinn kærði þetta til Al­
þingis og í lögréttu voru varnir
þremenninganna ekki tekn­
ar trúanlegar. Skyldu þeir vera
jafnsekir fyrir þetta athæfi sem
væri öðrum „ljótlegt eftirdæmi.“
Í miska þurftu þeir að greiða
Hallsteini „tvöfalt fullrétti“ ef
þeir ættu það til.
Að auki var þeim gert að
gangast undir líkamlega refs­
ingu og hafði valdsmaðurinn
Einar Þorsteinsson yfirumsjón
með henni. Í dómabók er þess
þó ekki getið hvort þremenn­
ingarnir þurftu að undirgangast
sams konar niðurlægingu og
Hallsteinn eða þá sígilda hýð­
ingu.n
Við gömlu höfnina
EILÍF HAMINGJA
GRILLAÐ ÞORSKSPJÓT,
HUMARSÚPA & BRAUÐ
HÁDEGIS TILBOÐ
VIRKA DAGA
2.850
Í FANGELSI VEGNA TRÚAR SINNAR
A
ðfaranótt laugardagsins
23. maí árið 1970 átti sér
stað sá fátíði atburður að
Íslendingur sat í fangelsi
vegna trúarskoðana sinna. Var það
hins vegar ekki vegna þess að trú
hans var talin glæpsamleg heldur
sat hann inni til þess að geta þreytt
próf við Háskóla Íslands.
Maðurinn tilheyrði söfnuði að­
ventista og stundaði læknisnám
við háskólann. Þennan laugar­
dag var haldið efnafræðipróf fyrir
95 nemendur og átti maðurinn að
þreyta það til að geta haldið nám­
inu áfram.
Samkvæmt trú aðventista er
laugardagurinn heilagur hvíldar­
dagur og þeim ekki heimilt að
stunda neitt erfiði. Yfirvöld lækna­
deildar komust ekki að þessu fyrr
en skömmu fyrir prófið og því of
seint að færa það til. Samkvæmt
prófreglum háskólans var heldur
ekki hægt að gera sérstakt próf fyrir
aðventistann.
Neminn hafði sjálfur frumkvæði
að því að leysa vandann með mjög
sérstökum hætti. Sendi hann skrif­
lega ósk um að hann fengi að taka
sama próf og aðrir á föstudeginum
en myndi síðan dvelja í fangelsi þar
til samnemendur hans tækju próf­
ið. Lögreglustjóri veitti samþykki
fyrir þessari lausn.
Neminn þreytti prófið á föstu­
dagskvöldið og lauk við það klukk­
an tíu. Fyrir utan stofuna biðu tveir
lögregluþjónar sem fylgdu honum
að lögreglustöðinni við Hverfisgötu
þar sem hann var settur í einangr­
unarklefa. Var honum sleppt klukk­
an níu morguninn eftir. n
skipstjóranum að Eyjum. Fékk
ræðismaðurinn þær upplýsingar frá
breskum yfirvöldum að skipið yrði
sent til Íslands og Bowman látinn
svara til saka.
Hjörtur var hins vegar ekki látinn
bíða eftir því heldur fékk hann far
með skipinu Björnefjell og kom til
Íslands í byrjun júní. Þó að hann hafi
verið fórnarlamb mannráns sagði
hann að fyllstu kurteisi hefði verið
gætt á leiðinni til Skotlands og hon­
um ekki orðið meint af.
Málið vakti mikla athygli hér á
landi og í Aberdeen og var mikið
fjallað um það í blöðunum. Ekki er
vitað hvort Bowman hafi verið dreg­
inn til ábyrgðar í Bretlandi en skip­
ið kom að minnsta kosti ekki aftur
hingað til lands. Titringinn má að
miklu leyti skýra út frá því að tölu­
verðar samgöngur voru á milli Ís­
lendinga og íbúa Aberdeen á þess­
um tíma. Til dæmis voru mörg
íslensk fiskiskip smíðuð í borginni
og því miklir hagsmunir í húfi.
Þessi tvö undarlegu mál vekja
óneitanlega upp spurningar. Tveir
íslenskir sjómenn með sama nafn
lenda í hremmingum í sömu borg
með aðeins fjögurra ára millibili.
Gæti það verið ótrúleg tilviljun eða
tengjast þau á einhvern hátt? Árið
1951 hefur nafnið Hjörtur Bjarna­
son verið vel þekkt nálægt höfninni
í Aberdeen enda hafði það oft kom­
ið fram í dagblöðunum. Auk þess
voru alnafnarnir tveir ekki ólíkir í
útliti. Gæti hinn seyðfirski sjómaður
mögulega hafa verið tekinn í mis­
gripum fyrir hinn ísfirska og hon­
um veittur miski vegna hins fyrra
máls? n
Séra Brynjólfur Jónsson
Var þeim Magnúsi og Þuríði erfiður.
Þjóðviljinn 15. júlí 1979 Páll Steingrímsson leikstýrði heimildamynd árið 1979.
Háskóli Íslands
Alþýðublaðið 12. september 1970.
Hirti skilað Úr
skosku dagblaði.
Ný saga 1. janúar 1990
Hýðingum var beitt á Alþingi.