Morgunblaðið - 01.09.2018, Page 16

16 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. SEPTEMBER 2018
ÁRAMÓT Í SJÁVARÚTVEGI
Skúli Halldórsson
sh@mbl.is
M
ín tilfinning er sú að
það er alltof oft litið á
sjávarútveginn eins
og gamla klukku sem
tifi stöðugt áfram – að
hann virki bara af sjálfu sér án
þess að nokkur þurfi að koma þar
nærri. En sú hugsun er algjör
tímaskekkja,“ segir Arnar í sam-
tali við 200 mílur.
„Á tyllidögum og þegar haldnar
eru sjávarútvegssýningar þá er
talað um tækniframfarir og okkar
flottustu tæknifyrirtækjum er
hampað – þau eru gríðarlega flott
– en á sama tíma erum við að gefa
ótrúlega stóran og mikinn afslátt
af hagvexti byggðum á sjávar-
útvegi með því að flytja hráefnið
okkar í stórum stíl heilt og óunnið
úr landi.“
Grundvallaratriðin óspennandi
Arnar segir að innan raða SFÚ
sýni menn þeim ráðamönnum lít-
inn skilning, sem láti þetta óátalið.
„En það virðist engin stemning
vera fyrir fiskvinnslu á Íslandi. Á
sama tíma og talað er um hæstu
framleiðni einstakrar atvinnu-
greinar á Íslandi og annað slíkt,
þá virðist ekki spennandi að huga
að grundvallaratriðunum,“ segir
Arnar.
Bendir hann á að mikið sé gert
til að vernda fiskinn í lögsögu Ís-
lands frá erlendum veiðiþjóðum,
en töluvert minna sé gert til að
hindra að þær þjóðir vinni fiskinn
og fái þar með úr honum aukin
verðmæti.
„Við getum breytt dæminu til
að komast betur að því hversu
mikilvæg fiskvinnsla hérlendis er
fyrir þjóðarhaginn. Þætti okkur
til dæmis eðlilegt ef Kínverjar,
Portúgalar eða einhverjar aðrar
þjóðir myndu sjá um að veiða all-
an fisk á Íslandsmiðum? Eða
myndum við þá ekki hrökkva við?
Hvar ætlum við að láta staðar
numið?
Ef þetta snýst um það hver sé
markaðslega hæfastur þá er ekk-
ert víst að veiðigjaldið, sem ís-
lenskar útgerðir eru tilbúnar að
borga, sé neitt voðalega hátt.
Aðrar þjóðir væru nefnilega ef-
laust tilbúnar að borga margfalda
þá upphæð til að fá að veiða við
landið. En er það þjóðhagslega
hagkvæmt? Hvað er rétt og hvað
er rangt?“
Ekki frjáls markaður í raun
„Við skiljum vel það sjónarmið að
almennt eigi markaðir að starfa
frjálsir og að þannig náist há-
mörkun framlegðar, en við erum
ekki að tala um frjálsan markað í
þessu tilliti,“ segir Arnar.
„Við erum nefnilega að sjá
óunnið hráefni flutt til Evrópu-
landa, sem eru nánast undantekn-
ingalaust að keyra sinn sjávar-
útveg á styrkjum. Við getum því
ekki talað um þetta eins og frjáls-
an markað – eins og þetta sé eðli-
legt ástand,“ segir hann og bætir
við að stærstu sjávarútvegsfyr-
irtækin á Íslandi séu farin að
flytja út heilan, óunninn fisk í gá-
mavís.
„Fiskurinn getur runnið hömlu-
laust óunninn héðan úr landi, og
ég fullyrði að það veikir þjóð-
arhag, jafnvel þó það kunni að
bæta hag þeirra fyrirtækja sem
hann stunda. Þetta orsakast að
einhverju leyti af því að við hér á
landi erum orðin tiltölulega ósam-
keppnisfær þegar kemur að
launakostnaði, en í okkar huga
væri brýnt að rifja upp hvernig
við horfðum til þessara mála upp
úr aldamótum,“ segir Arnar.
Sláandi vísbendingar um þróun
Rifjar hann upp að sérstakt út-
flutningsálag hafi þá verið lagt á
til að vernda íslenskan fiskiðnað.
„Vegna þess að hann var þá talinn
skipta máli. Í dag horfir öðruvísi
við.“
Nefnir Arnar skarkola sem
dæmi, þar sem þriðjungur af þeim
afla sem veiðst hefur frá jan-
úarmánuði hefur verið fluttur
óunninn út til Hollands að hans
sögn.
„Þetta eru sláandi vísbendingar
um þróun mála og mér finnst sem
ráðamenn þjóðarinnar fljóti sof-
andi að feigðarósi í þessum mála-
flokki. Þarna eru störf hundraða
ef ekki þúsunda að veði,“ segir
hann.
„Það er ekki langt síðan hingað
kom Breti í heimsókn til að skoða
fiskvinnslurnar. Hann sagði það
vera milljarða virði, að fá hráefnið
óunnið í vinnslurnar þar í landi.
Þá hlýtur það að vera okkur hér,
sem viljum vinna fiskinn á Íslandi,
sömu milljarðanna virði.“
„Þá verðum við bara undir“
„Við megum ekki vera föst í því
hugsanafari að hér sé allt frábært
og að varla sé hægt að gera betur.
Því við getum gert svo miklu bet-
ur,“ segir hann og bendir á annað
dæmi:
„Við höfum oft álitið okkur Ís-
lendinga standa að einhverju leyti
framar Norðmönnum þegar kemur
að sölustarfseminni. Nú hefur sú
þróun orðið þar að þessi stóru lax-
eldisfyrirtæki, sem nánast hafa
fullkomnað markaðssetningu af-
urða sinna, eru smám saman að
færa sig inn í hvítfiskinn. Og ef
við hugum ekki að markaðs-
setningu á okkar vöru, þá verðum
við bara undir. Þetta er voðalega
einfalt mál.“
Arnar segir enn fremur mik-
ilvægt að framtíð íslensku fisk-
markaðanna verði tryggð.
„Fiskmarkaðina verður að verja,
það eru allir sammála um það – að
minnsta kosti hef ég ekki hitt
þann mann sem vill leggja það til
að loka þeim. Þeir eru eini vett-
vangur frjálsrar verðmyndunar á
fiski sem hráefni á Íslandi. Nýj-
asta dæmið um þróun sem vinnur
gegn fiskmörkuðunum er þessi út-
flutningur í gámavís úr landi, en
stór hluti af honum kemur í gegn-
um fiskmarkaðina,“ segir hann.
Vinnur á móti mörkuðunum
„En hver er helsti óvinur fiskmark-
aðanna? Jú, það er þessi tvöfalda
verðmyndun. Útgerðarmanninum
er alltaf hegnt fyrir það að landa á
fiskmarkaði, því þá þarf hann að
borga hærri laun. Í síðustu kjara-
samningum sjómanna var einfald-
lega um þetta samið, að menn
fengju afslátt ef þeir lönduðu ekki
á fiskmarkaði,“ segir Arnar.
„Það hlýtur að segja sig sjálft að
það vinnur gríðarlega mikið á móti
fiskmörkuðum – og nánast eins og
það sé gert þeim til höfuðs. Sjó-
menn verða að velta því fyrir sér
hvort þeir geti á sama tíma annars
vegar gagnrýnt lágt fiskverð og
hins vegar ýtt undir minnkandi
vinnslu fisk á Íslandi með slíkum
ákvæðum í kjarasamningum.“
Víkur hann þá máli sínu að vænt-
anlegu frumvarpi um aukið eftirlit
með veiðum og löndunum afla.
„Það hlýtur eitthvað mikið að
vera að sem veldur því að farið sé
af stað með þetta frumvarp. Eins
og dæmin sanna þá hafa enda
komið upp ljót mál, og í kjölfarið
eru stjórnvöld greinilega að velta
þessu fyrir sér,“ segir hann og
bætir við að frumvarpið sé á gráu
svæði hvað varðar persónuvernd
og aðra þætti.
Fljóti sofandi að feigðarósi
Föst ísprósenta væri
betri en eftirlit með vigt-
un afla og stór afsláttur
er gefinn af hagvexti
byggðum á sjávarútvegi
með því að flytja hráefni
óunnið úr landi, segir
Arnar Atlason, formaður
Samtaka fiskframleið-
enda og -útflytjenda.
Morgunblaðið/Hari
Athafnamaður Það er alltof oft litið á sjávarútveginn eins og gamla klukku sem tifi stöðugt áfram – að hann virki bara af
sjálfu sér án þess að nokkur þurfi að koma þar nærri. En sú hugsun er algjör tímaskekkja,“ segir Arnar Atlason.
Hafnarfjörður Mikill útgerðarstaður frá gamalli tíð og fjöldi sjávarútvegsfyrirtækja er starfræktur í bænum.
Morgunblaðið/Arnþór Birkisson
Fiskikör Stæðan er nokkurra metra há og öllu er raðað hér af miklu listfengi.
Eltak sérhæfir sig í sölu
og þjónustu á vogum