Morgunblaðið - 01.09.2018, Blaðsíða 20

Ásgeir Ingvarsson
ai@mbl.is
Á
örfáum árum hefur orðið
verulegur samdráttur í
humarveiðum hér við
land. Mælingar Haf-
rannsóknastofnunar
benda til þess að nýliðun hum-
arstofnsins hafi tekið að minnka
árið 2008 og línan legið rakleiðis
niður á við síðan þá. Veiðiheim-
ildir hafa minnkað í samræmi við
þróun stofnsins: á veiðitímabilinu
2010-11 var aflamark 2.100 tonn
en komið niður í 1.300 tonn kvóta-
árið 2016-17.
„Stofninn er í mikilli nið-
ursveiflu og algjör brestur í nýlið-
un,“ segir Sverrir Halldórsson,
sviðsstjóri botn-
fisksviðs
Vinnslustöðv-
arinnar í Vest-
mannaeyjum,
þegar hann er
spurður um
ástandið.
Minnkandi ný-
liðun má m.a.
sjá á vaxandi
meðalstærð þess
humars sem
veiðist sem þýðir að hlutfall ungs
og smávaxins humars fer minnk-
andi. Sverrir segir mögulega
hægt að greina minniháttar við-
snúning á allrasíðustu misserum.
„Þeir hjá Skinney-Þinganesi hafa
haft frumkvæði að því að reyna
að nota þau gögn sem verða til í
vinnslunum til að greina ástand
stofnsins, enda allur humarinn
flokkaður sjálfvirkt. Tölurnar
gefa okkur vísbendingu um að
meðalþyngd þess humars sem
veiðist hafi lækkað örlítið og er
það góðs viti.“
Kostar störf og dregur
úr hagkvæmni veiða
Samdráttur humarveiða hefur nei-
kvæð áhrif á rekstur útgerðanna
sem veiðarnar stunda og bitnar á
atvinnulífi þeirra bæjarfélaga þar
sem þessar útgerðir starfa. Sverri
bendir á að þau fyrirtæki sem eru
umsvifamest í humarveiðum; Skin-
ney-Þinganes, Rammi og Vinnslu-
stöðin í Vestmannaeyjum, stundi
blessunarlega fjölbreyttar veiðar
og því margar stoðir undir rekstr-
inum. Tapið er samt greinilegt:
„Hjá Vinnslustöðinni höfum við
gert út tvö humarveiðiskip und-
anfarin ár en vorum áður með þrjú
og jafnvel fjögur. Á verju skipi er
tíu manna áhöfn, og með afleys-
ingafólki vel á þriðja tug manna
sem hafa beina atvinnu af veiðum
eins skips, og síðan annað eins af
fólki sem vinnur við humarvinnslu
landi, að afleiddum störfum ótöld-
um,“ segir Sverrir og bendir á að
eftir því sem veiðarnar dragast
meira saman verði þær líka óhag-
kvæmari. „Það er best að vera
með sem mesta samfellu í veiðum
og vinnslu en nú er svo komið að
þá mánuði sem að humarveiðar
standa yfir er humarvinnslan ekki
starfandi nema hluta úr viku.“
Auk þess sem veiðimagnið hefur
breyst hefur veiðitíminn færst lít-
illega til. Sverrir segir að skv.
ákvæðum reglugerða megi hum-
arveiðar ekki byrja fyrr en í mars
og vera lokið í nóvember. „Hér áð-
ur fyrr voru menn oft að byrja um
miðjan maí og voru að fram til
ágúst-september, en það hefur
breyst og veiðarnar byrja núna
fyrr.“
Ekki er með öllu ljóst hvað gæti
skýrt versnandi ástandi hum-
arstofnsins. „Ástæðan er ekki sú
að veiðarnar hafi verið óhóflegar,
og hefur kvótinn verið skorinn nið-
ur jafnt og þétt en þrátt fyrir það
hefur gerst að ónýttur kóti hafi
brunnið inni,“ segir Sverrir og
bætir við að Hafrannsóknastofnun
hafi á undanförnum árum aukið
rannsóknir á íslenskum humri og
m.a. beitt nýjum aðferðum til að
kortleggja betur búsvæði tegund-
arinnar.
Á meðan eykst eftirspurnin
En gæti það gerst að íslenskir
matgæðingar færu að eiga í vand-
ræðum með að finna humar úti
íbúð, til að setja á grillið eða í
pönnuna? Sverrir segir það vissu-
lega auka á vandann að á sama
tíma og humarstofninn hefur
skroppið saman hefur eftirspurn á
innanlandsmarkaði aukist og þá
ekki síst vegna fjölgunar ferða-
manna sem vilja ólmir smakka
humarrétti á veitingastöðunum.
„Innanlandsmarkaðurinn er orðinn
miklu stærri en hann var, en þar
seljum við nær eingöngu hum-
arhala á meðan það er einkum
heill frystur humar, með haus og
öllu saman, sem seldur er úr landi.
Samsetningin á sölunni hefur verið
að breytast smám saman, og meira
hlutfall af veiddum humri sem rat-
ar inn á innanlandsmarkað. Engu
að síður hafa margir framleið-
endur þurft að skera við nögl þar
sem þeir geta afhent innlendum
kaupendum og við gætum sjálfsagt
selt mun meira af humri innan-
lands ef við ættum hann til.“
Skiptar skoðanir eru um hvaða
skref ætti að stíga næst. Sumir
hafa jafnvel viðrað þá hugmynd að
réttast væri að banna humarveiðar
tímabundið, og gefa stofninum
þannig enn betra tækifæri til að
styrkjast. Sverrir segir að greinin
reiði sig á ráðleggingar og rann-
sóknir Hafró hann en varar þó við
því að algjör stöðvun veiða muni
hafa ýmsar neikvæðar afleiðingar.
„Það verður nefnilega hægara sagt
en gert að sækja aftur inn á mark-
aði þegar veiðar hefjast að nýju.
Að vinna aftur tapaðan markað er
alls ekki sjálfgefið og gæti verið
æskilegra að stöðva veiðar ekki al-
farið svo að megi áfram halda við-
skiptaleiðum opnum,“ segir hann.
„Það er einnig mikilvægt að halda
áfram veiðum til að hafa yfirsýn
ástandið á miðunum. Veiðarnar
þarf bara að stunda með allri
nauðsynlegri varúð. Stofninn mun
rétta sig við en það mun taka ein-
hvern tíma og við verðum þrauka
á meðan hann byggist upp á ný.“
„Gætum selt mun meira
af humri ef við ættum hann til“
Stærðarmælingar humarvinnslanna benda til þess að meðalstærð veidds
humars hafi minnkað lítillega og gæti það verið til marks um viðsnúning í
nýliðun humarstofnsins. Aflamark hefur minnkað um nærri helming frá árinu
2010 og bitnar samdráttur í veiðum á bæði útgerðum og starfsfólki.
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Lostæti Ferðamannastraumurinn hefur orðið þess valdandi að eftirspurn eftir humri hefur stóraukist. Mynd úr safni.
Morgunblaðið/Kristinn Benedikt
Dugnaður Það þarf margar hendur, bæði á sjó og á landi, til að vinna humarinn.
Sverrir
Haraldsson
20 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. SEPTEMBER 2018
„Í lok júní fengum við á fund okkar í
atvinnuveganefnd sérfræðinga Haf-
rannsóknastofnunar og fulltrúa
stærri og minni útgerða sem hafa
veitt humar hér við land í marga
áratugi, og áttum við mjög upplýs-
andi samræður,“ segir Lilja Rafney
Magnúsdóttir. „Nýliðun humarsins
hefur hrunið á undanförnum árum
og hef ég miklar áhyggjur af þróun-
inni rétt eins og sjómenn.“
Lilja er formaður atvinnuvega-
nefndar Alþingis og bendir hún á að
það feli í sér verulega röskun fyrir
atvinnulíf á vissum svæðum á land-
inu hve mikið humarveiðar hafa
dregist saman. „Árið 1963 veiddust
um 6.000 tonn af humri á Íslands-
miðum en í fyrra var aflinn kominn
niður í tæp 1.200 tonn,“ upplýsir
Lilja og bendir á að það sé einkum í
byggðum á Suðurlandi, s.s. Höfn í
Hornafirði, Vestmannaeyjum og
Þorlákshöfn sem útgerðir og íbúar
reiða sig á humarinn. „Tekjutapið er
auðvitað töluvert, og það sem meira
er þá eru áhrifin slík fyrir marga að
það er hreinlega ekki lengur arð-
bært að stunda þessar veið-
ar.“Aðspurð hvað sé til ráða segir
Lilja að erfitt sé að finna orsök
þeirrar slæmu þróunar sem hefur
orðið á humarstofninum. „Því var
haldið fram á fundi okkar að það
sæi mjög á miðunum og spurning
hvort öflugar togveiðar stærri báta,
og flestra með tvö troll, hefðu þar
áhrif. Áður fyrr var aðeins veitt í
þrjá mánuði hvert ár og engin tog-
skip en nú eru togskip og bátar á
veiðum í um níu mánuði á ári og ef
til vill hefur það neikvæð áhrif á líf-
ríkið. Ef til vill á makríllinn þátt í
þessu enda er hann nýleg viðbót við
lífríkið í hafinu umhverfis Ísland og
kann að éta humarlirfurnar. Þorsk-
stofninn hefur líka stækkað og gæti
það verið á kostnað humarlirfa sem
þorskurinn étur,“ útskýrir Lilja. „Í
þessari stöðu er mikilvægt að auka
rannsóknir svo við skiljum betur
hvað hefur þessi áhrif á humarinn
og síðan verðum við að reiða okkur
á tillögur Hafrannsóknastofnunar
hvort sem stofnunin telur eðlilegt
að halda veiðum óbreyttum, draga
úr þeim eða jafnvel stöðva þær um
skeið.“
Morgunblaðið/Golli
Rá gáta Lilja Rafney segir makrílinn eða þorskinn hugsanlega sökudólga,
eða ranga notkun veiðarfæra. Besta ráðið sé að fylgja tillögum Hafró.
Mikilvægt að
auka rannsóknir