Morgunblaðið - 20.09.2018, Qupperneq 26

26 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 20. SEPTEMBER 2018
BAKSVIÐ
Sigtryggur Sigtryggsson
sisi@mbl.is
Enn einu sinni er Guðmundar- og
Geifinnsmálið komið á dagskrá. Og
nú kann svo að fara að dragi til mik-
illa tíðinda í þessu fræga sakamáli.
Óraunverulegt var orðið sem kom
upp í hugann þegar ég sat í Hæsta-
rétti Íslands í síðustu viku og hlustaði
á ræðu Davíðs Þórs Björgvinssonar,
setts saksóknara. Ég var viðstaddur
þegar Þórður Björnsson ríkis-
saksóknari flutti ræðu sína í Hæsta-
rétti fyrir rúmlega 38 árum. Þórður
krafðist þyngstu refsingar yfir
ákærðu í málinu en Davíð Þór krefst
nú sýknu yfir fimm mönnum.
Það er óvenjulegt og mögulega
einsdæmi að sækjandi og verjendur í
sakamáli krefjist allir sýknu. Jón
Steinar Gunnlaugsson lögmaður
sagðist á löngum ferli aldrei hafa
upplifað það að vera sammála nánast
öllu sem saksóknarinn hafði fram að
færa í málinu.
Óhætt er að segja að ekkert saka-
mál Íslandssögunnar hafi fengið jafn
mikla umfjöllun og Guðmundar- og
Geirfinnsmálið. Síðan dómur féll í
sakadómi Reykjavíkur í desember
1977 og Hæstarétti í febrúar 1980
hefur það margoft komist á dagskrá.
Með umfjöllun Hæstaréttar nú hillir
mögulega undir lyktir málsins. En
það er vissara að fullyrða ekki neitt
fyrr en dómur fellur.
Davíð Þór Björgvinsson byggir
sýknukröfu sína að mestu leyti á nið-
urstöðum svonefndrar endurupptöku-
nefndar, sem féllst á að málið yrði tek-
ið fyrir að nýju fyrir Hæstarétti.
Davíð Þór rifjaði upp í ræðu sinni að
sakfelling í málinu hefði aðeins byggst
á játningum dómfelldu en ekki áþreif-
anlegum sönnunargögnum. Lík Guð-
mundar og Geirfinns hefðu aldrei
fundist og ekki væri vitað hvort þeim
hefði yfirhöfuð verið ráðinn bani.
Fram kom við málflutninginn að
framburður hinna ákærðu hefði í
mörgum tilfellum verið reikull. Þeir
hefðu breytt framburði sínum margoft
og að lokum dregið hann til baka.
Ákærðu hefðu setið í gæslu-
varðhaldi í Síðumúlafangelsinu í allt
að tvö ár, sem væri ómannúðlegt.
Í málflutningi sem fram fór í
Hæstarétti í janúar 1980 bentu lög-
menn ákærðu á að þeir hefðu sætt
harðræði í gæsluvarðhaldsvistinni.
Ekki var það tekið til greina til refsi-
lækkunar. Davíð Þór taldi að harðræði
sem dómfelldu hefðu mátt sæta í
gæsluvarðhaldinu hefði verið mun
meira en Hæstiréttur hefði haft vitn-
eskju um á sínum tíma. Ekki hefði
verið um einstök tilvik að ræða heldur
hefði harðræðið verið viðvarandi um
langan tíma.
Davíð Þór benti á að ýmislegt hefði
gerst frá því dómur var kveðinn upp í
málinu í Hæstarétti 1980. Komið
hefðu fram ný gögn, svo sem dag-
bækur Síðumúlafangelsisins og dag-
bækur Tryggva Rúnars Leifssonar og
Guðjóns Skarphéðinssonar. Sál-
fræðimat á játningum og framburði,
m.a. frá Gísla Guðjónssyni, væri einn-
ig mikilvægt atriði, að sögn Davíðs.
Þá hefðu rannsóknir á gæslu-
varðhaldi og einangrun sýnt fram á
eyðileggjandi áhrif á persónuleika
manna og framburð þeirra. Ný þekk-
ing á þessu sviði skipti miklu máli.
Lesa má nánar um um réttarhöldin
í greinargóðum frásögnum blaða-
mannanna Sólrúnar Lilju Ragnars-
dóttur og Magnúsar Heimis Jónas-
sonar í Morgunblaðinu og á mbl.is.
Að loknum réttarhöldunum, sem
stóðu í einn og hálfan dag, var málið
lagt í dóm á föstudaginn. Það kemur í
hlut fimm hæstaréttardómara að
endurmeta 38 ára gamlan dóm fimm
fyrirrennara þeirra.
Bundinn eða óbundinn?
Því hefur verið haldið fram af ýms-
um að Hæstiréttur sé bundinn af
kröfu saksóknara um sýknudóm.
Aðrir hafa andmælt því og segja að
Hæstiréttur hljóti ætíð að vera
óbundinn af öllum kröfum.
En nú skal haldið til baka rúmlega
38 ár. Klukkan 10. að morgni mánu-
dagsins 14. janúar 1980 hófst hinn
fyrri málflutningur í Guðmundar- og
Geirfinnsmálinu. Fyrstur hóf mál sitt
Þórður Björnsson ríkissaksóknari og
gaf engan afslátt af kröfum sínum.
Hann gerði þá kröfu að staðfestur
yrði dómur undirréttar um ævilangt
fangelsi Sævars Marínós Ciesielskis
og Kristjáns Viðars Viðarssonar (nú
Júlíussonar). Dómar yfir Tryggva
Rúnari Leifssyni og Guðjóni Skarp-
héðinssyni yrðu þyngdir, en þeir voru
dæmdir í 16 og 12 ára fangelsi. Loks
gerði hann þá kröfu að Erla Bolla-
dóttir og Albert Klahn Skaftason
yrðu sakfelld samkvæmt ákæru og
dómar yfir þeim þyngdir, en þau voru
dæmd í þriggja ára og 15 mánaða
fangelsi í undirrétti.
Um Guðmundarmálið sagði Þórður
m.a.: „Niðurstaða mín er því sú, að
það sé sannað lögfullri sönnun, með
eigin játningum hinna ákærðu, hvers
um sig og með framburði hinna
tveggja, og framburði Alberts, með
stuðningi af framburði Erlu Bolla-
dóttur og Gunnars Jónssonar svo og
vitna í málinu og þeim gögnum, sem
fyrir liggja í málinu, að ákærðu,
Kristján, Sævar og Tryggvi, hafi
veist að Guðmundi Einarssyni með
líkamlegu ofbeldi og misþyrmingum,
sem leiddu til þess að hann hlaut bana
af. Þessi árás var með þeim hætti, að
ákærðu hlaut að vera ljóst að hún gat
leitt til dauða. En það kom ekki í veg
fyrir árásina, ásetningur var fyrir
hendi og þeir bera allir sameiginlega
ábyrgð á dauða Guðmundar. Þetta er
manndráp af ásetningi.“
Í umfjöllun um Geirfinnsmálið
rakti Þórður Björnsson afdráttar-
lausar og margendurteknar játningar
ákærðu í málinu og rakti síðan hlut
hvers og eins í átökunum við Geir-
finn. Hann ræddi um rangar sakar-
giftir í málinu og kvað brot ákærðu
varðandi þær svo augljós, að ekki
þyrfti að fjölyrða um. Þá ræddi hann
atlöguna að Geirfinni og kvað þá
Sævar, Kristján og Guðjón Skarp-
héðinsson hafa tekið þátt í henni og
bæru þeir á henni sameiginlega
ábyrgð. Árásin hefði verið með þeim
hætti að þeim hefði hlotið að vera
ljóst að hún gat leitt til dauða Geir-
finns. Þetta væri manndráp af ásetn-
ingi.
„Þjóðfélagið á rétt á vernd gegn
þessum mönnum,“ sagði Þórður
Björnsson ríkissaksóknari, þegar
hann lauk sóknarræðu sinni í Hæsta-
rétti. Þórður hafði þá talað í fjóra
daga, alls 15 og hálfa klukkustund.
Er þetta efalaust lengsta sóknar-
ræða sem flutt hefur verið í opinberu
máli hérlendis. Þórður sagði enn-
fremur við réttarhöldin að leita yrði
allt aftur til loka 16. aldar að máli þar
sem jafn alvarlegar sakargiftir væru
bornar á menn eins og í þessu máli. Í
því máli meðgekk Axlar-Björn að
hafa unnið á átta mönnum.
Að lokinni ræðu Þórðar fluttu verj-
endur sakborninganna ræðu hver af
öðrum. Málflutningi lauk klukkan
18.40 miðvikudaginn 23. janúar og
hafði þá staðið í átta daga og alls í um
35 klukkustundir.
Gamli hætarréttarsalurinn við
Lindargötu var þéttsetinn alla daga
réttarhaldanna 1980 og stundum
þurfti fólk frá að hverfa. Það vakti at-
hygli blaðamanns við réttarhöldin nú
hve fáir mættu í réttarsal hins nýja
Hæstaréttarhúss. Hvar voru laga-
nemar landsins?
September 2018 Davíð Þór Björgvinsson við upphaf málflutningsins. Að þessu sinni voru máls-
skjölin prentuð út úr tölvum. Rétturinn úthlutaði Davíð Þór 90 mínútum til að flytja ræðuna.
Nú er komið að ögurstundu
 Málflutningur í Guðmundar- og Geirfinnsmáli hefur verið endurtekinn fyrir Hæstarétti og nú er beðið
dóms  Saksóknari krefst sýknu yfir fimm mönnum en fyrir 38 árum var krafist þyngstu refsingar
Morgunblaðið/Hari
Janúar 1980 Þórður Björnsson við upphaf málflutningsins. Málsskjöl eru í möppum á borð-
inu. Ræða Þórðar stóð yfir í fjóra daga og hann talaði samtals í 15 og hálfa klukkustund.
QsmartQ styleQ picture
Samsung QE65Q9FSamsung QLED is Quantum dot based TV
LÁGMÚLA 8 - 530 2800
Opnunartímar:
Virka daga kl. 10-18
Laugardaga kl. 11-15
ormsson