Morgunblaðið - Sunnudagur - 25.11.2018, Blaðsíða 21

Morgunblaðið - Sunnudagur - 25.11.2018, Blaðsíða 21
25.11. 2018 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21 Áhöfnin stóð í stórræðum og felldi m.a. ellefu hvítabirni. og höfðu veiðimennirnir ekki undan. Á þessu eru ævintýralegar lýsingar í bókinni. á end- anum náðu þeir þó að fanga sjö kálfa og koma þeim til skips. Skildu eftir sig blóðrauða jörð. Allt útlit var fyrir að Gotta þyrfti að hafa vetursetu á Grænlandi í boði risastórs ísjaka sem blokkaði leiðina út á hafið. Einn morgun- inn brotnaði jakinn hins vegar óvænt undan eigin þunga þegar fjaraði út og gliðnaði milli brotanna. Þegar bilið milli þeirra hafi gleikkað nægilega sigldi Gotta í gegnum glufuna með jökulstálið himinhátt til beggja handa og von bráðar var hún komin í gegn. Við blasti spegil- fagurt og íslaust haf. Siglingin heim varð þó ekki tíðindalaus enda hreppti Gotta stórsjó um tíma. Þá kom í ljós að dekkið hafði spennst upp og gliðnað í klemm- unni í ísnum og sjórinn hripaði alls staðar nið- ur. Sá kafli heimferðarinnar var blautur en haft á orði að landkrabbarnir tveir, Vigfús og Ársæll, hefðu það best enda nær meðvitundar- lausir af völdum sjóveiki. Charcot þurfti ekki að leita Þegar ísing tók við leist mönnum ekki um tíma á blikuna en allt fór þó vel að lokum og 26. ágúst 1929 sigldi Gotta inn í Reykjavíkurhöfn. Og ástvinir voru innilega faðmaðir. Daginn eftir stóð í Morgunblaðinu: „Gotta kom í gærmorgun öllum að óvörum. Franski landkönnuðurinn Charcot, sem hér er nú með skip sitt, „Pourquoi Pas“, hefir látið mikið yfir því, hve mikill ís sé við Austur-Grænland nú og sigling þar erfið. Hann ætlaði að sigla þar upp að ströndinni, en varð frá að hverfa. Hann lét svo ummælt í fyrradag: Ætli ég verði ekki fenginn til að leita að Gottu að ári.“ Sauðnautskálfunum varð ekki meint af volk- inu og vel gekk að hlúa að þeim á heimleiðinni og munu þeir hafa étið allt sem að þeim var rétt. Eftir á að hyggja segir Halldór það mikla mildi að allir leiðangursmenn skyldu komast heilir heim; slíkar hafi hremmingarnar og kunn- áttuleysið verið. Heim hafi þeir þó klárlega snú- ið reynslunni ríkari. Fjárhagslega sluppu menn fyrir horn, Alþingi stóð við greiðsluna. Eftir komuna til landsins voru sauðnautin fjóra daga til sýnis á Austurvelli. Eftir það voru þau í rúma viku við Reynisvatn en voru flutt þaðan að Gunnarsholti á Rangárvöllum sem ríkið hafði þá nýlega keypt. Þar voru þau sett á nýrækt og gott gras enda átti að gera vel við þau. Fljótlega kom þó í ljós að kálfunum leið ekki vel og leituðu þeir út fyrir nýgræðing- inn enda vanir öðru og lakara fæði. Voru þeir reknir jafnharðan til baka. Sultur og sullaveiki Í Gunnarsholti fóru dýrin fljótlega að týna töl- unni og féllu eitt af öðru strax um haustið. Leiðangursmenn gengu á fund Tryggva Þór- hallssonar forsætisráðherra í þeirri von að fá dýrin flutt á annan stað sem væri líkari heim- kynnum þeirra en töluðu fyrir daufum eyrum. Prófessor Níels Dungal fékk innyfli eins dýrsins á sitt borð og skoðaði þau. Hann fann enga fæðu í maga dýrsins og taldi það hafa drepist úr sulti. Aðeins eitt dýranna var krufið af dýralækni og reyndist það hafa drepist úr sullaveiki. Að lokum stóð aðeins ein kvíga uppi og fékk hún nafnið Sigga. Ekki dugði ein kvíga til ræktunar og árið eftir voru sjö kálfar keyptir af norskum veiði- mönnum til að veita Siggu félagsskap. Þrátt fyrir ágæta byrjun náðu þau dýr sér ekki á strik til lengri tíma og menn gáfust upp á því að rækta sauðnaut á Íslandi og hið metn- aðarfulla félag Eiríkur rauði h/f var lagt nið- ur. „Þessar tilraunir voru endasleppar og aldrei fékkst úr því skorið hvort sauðnaut gætu þrif- ist hér á landi,“ segir Halldór. „Ráðist var í þetta verkefni af miklu þekkingarleysi og því fór sem fór. Upp kemur sú spurning hvort ekki hefði átt að sleppa sauðnautunum lausum upp til fjalla, þar hefðu þau mögulega lifað af. Á móti kemur að sauðnaut eru mannýg og kannski ekkert spennandi að hafa slíkar skepnur reikandi í óbyggðum. Ef til vill var þessi niðurstaða því bara fyrir bestu.“ Heldur sig við heimildirnar Það tók tíma að vinna að bókinni en því meiri upplýsinga sem Halldór aflaði þeim mun sann- færðari var hann um að gefa yrði þessa sögu út á bók. „Ég þurfti að safna heimildum hingað og þangað og held mig við heimildirnar, sleppi öll- um sögusögnum sem ekki eru staðfestar. Þetta var stórmerkilegt ferðalag og athyglisverð til- raun til sauðnautaræktar á Íslandi; þess vegna er mikilvægt að þessu sé til haga haldið á ein- um stað. Ég hef nú þegar fengið góð viðbrögð frá fólki sem ég get tekið mark á, þannig að þetta var sannarlega ómaksins virði.“ Spurður hvort fleiri bækur séu í farvatninu svarar Halldór játandi. „Ég er byrjaður á næstu bók og hún fjallar um strand breska seglskipsins Jamestown við Hafnir á Reykja- nesi árið 1881. Skipið var fullt af timbri þegar stýrið bilaði úti á ballarhafi og þar sem það var svo stórt, 110 til 120 metrar, var ekkert hægt að gera nema að bjarga áhöfninni. Skipið rak svo bara stjórnlaust hingað. Þetta var að von- um mikill hvalreki fyrir Íslendinga og timbrið var notað til að reisa fjölmörg hús hér á landi sem sum hver standa enn. Þetta er stór- merkileg saga og ég botna ekkert í því að hún sé ekki þegar komin út á bók. Sjálfur veit ég ekki hvað ég kemst upp með að verða gamall en vonandi næ ég að gefa þessa bók út á næsta eða þarnæsta ári.“ Morgunblaðið/Hari Sauðnaut eru okkur Íslendingum framandi skepnur. Fjölmenni kom saman á Austurvelli til að skoða sauðnautin. Ljósmyndasafn Reykjavíkur Halldóri Svavarssyni þótti mikilvægt að Grænlandsför Gottu yrði haldið til haga með áherslu á staðreyndir en ekki sögusagnir. Gotta komst í hann krappann við Grænland enda hafði áhöfnin enga reynslu af siglingum í ís. „Senditækin eru í ólagi, en móttakarinn ágætur. Erum staddir í nánd við land norð- an við Franz Josefs fjörð og komumst von- andi inn. Hittum hjer norskt skip. Höfum lagt að velli 9 bjarndýr og nokkra seli. Vel- líðan. Kveðjur.“ Svohljóðandi loftskeyti birtist í Morgun- blaðinu þriðjudaginn 6. ágúst 1929, rúmum mánuði eftir að Gotta lagði af stað frá Reykjavík. Skeytið var stílað á Þorstein Jónsson, framkvæmdastjóra Eiríks rauða h/f. Ennfremur segir í frétt blaðsins: „Eins og sjá má á skeyti þessu, hafa þeir skipverjar á „Gotta“ ekki getað náð sambandi við um- heiminn vegna ólags á senditækjunum. En norska skipið [Heimaland 1], sem þeir hittu, mun hafa komið þessu skeyti áleiðis fyrir þá til Jan Mayen, því að þaðan barst það í gær til loftskeytastöðvarinnar hjerna og hafði þá verið 4 daga á leiðinni, dagsett um borð í Gotta hinn 1. ágúst.“ Athygli vekur að yfir fréttinni stendur skýrum stöfum: Eftirprentun bönnuð. Þeg- ar Vísi er flett kemur í ljós hvers vegna. Þar segir: „Grænlandsfarið Gotta sendi einka- skeyti hingað í gær, og keypti Morgunblaðið einkaleyfi til þess að birta það. Skipsverjum leið vel og munu nú um það bil að lenda í Grænlandi.“ Halldóri Svavarssyni er ekki kunnugt um með hvaða hætti frá þessu fyrirkomulagi var gengið en segir augljóst að Eiríkur rauði h/f hafi þurft að afla tekna vegna verkefnisins. Hann veit heldur ekki hvort algengt hafi verið að dagblöð hafi keypt einkaleyfi á fréttaflutn- ingi á þessum tíma. „Líkast til er þetta einka- leyfi löngu fallið úr gildi en mér finnst samt við hæfi í ljósi sögunnar að fyrsta viðtalið við mig vegna bókarinnar birtist í Morgunblaðinu.“ Morgunblaðið keypti einkaleyfi á fréttaflutningi

x

Morgunblaðið - Sunnudagur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið - Sunnudagur
https://timarit.is/publication/1078

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.