Morgunblaðið - Sunnudagur - 25.11.2018, Blaðsíða 31
Edgar Hoover hætta. Segja má að Lyndon B. John-
son hafi orðað það svo fyrir alla kollega sína í Hvíta
húsinu: „Betra er að hafa J. Edgar inni í tjaldinu
pissandi út en fyrir utan það pissandi inn.“
Þess utan náðu þeir saman Johnson og Hoover
þegar Hoover tók að lána forsetanum skýrslur um
bandaríska stjórnmálamenn samtímans. Sagt var að
forsetinn, sem var starfsamur mjög, hefði haft þetta
lesefni helst á náttborðinu þegar hann fór í rúmið.
Falsfréttir
Donald Trump er sá sem dregið hefur „falsfréttir“ í
sterkara kastljós en þær hafa lengi verið. Þar hefur
hann sjálfan sig í forgrunni eins og oftast nær. Enda
má viðurkenna að jafnvel „virtustu“ fjölmiðlar
Bandaríkjanna hafa gengið mjög langt í fréttaflutn-
ingi af forsetanum. Ónafngreindir „heimildarmenn“
eru þá fyrirferðarmiklir og óþægilega oft hefur inni-
stæða í þeim fréttum reynst smá í sniðum. Það er
merki um að jafnvel öflugur fjölmiðill hafi látið
„heimildarmann“ rugla sig, ef hann var þá til.
Upp á síðkastið hefur forsetinn haldið því fram að
ekki liggi ótvírætt fyrir að krónprins Sádi-Arabíu
hafi gefið fyrirmæli um óhuggulegt dráp á samland-
anum Jamal Kashoggi, sem skrifað hafði pistla í
Washington Post og haft starfsleyfi í Bandaríkj-
unum.
Stórblöðin og sjónvarpsstöðvarnar sem hafa síð-
ustu tvö árin flutt fréttir af Trump sem mælast vel
yfir 90% neikvæðar, hafa fullyrt í kjölfar eigin frétta
að forsetinn fari þar gegn leyniþjónustum sínum.
Forsetinn segist nú hafa skýrslu CIA í höndunum og
storkar miðlunum til að birta heimildir frá CIA um
annað. Þeir vitni í „heimildarmann“ sem segi „CIA
telja“ að krónprinsinn hafi staðið fyrir drápinu.
Hvaða menn innan CIA „telja“ það? Er það heimild-
armaðurinn? Eða er það einhver annar? Er það bréf-
að? Svona fréttir eru sagðar til að veikja forsetann en
til lengdar gætu þær veikt trúverðugleika fjöl-
miðlanna.
Stórbrotnar heimildir
Bréfritari minnist þess að háttsettur starfsmaður ut-
anríkisráðuneytis kom að máli við hann í forsætis-
ráðuneytinu og sagði að ESB liti tiltekna umræðu á
Íslandi „mjög alvarlegum augum“. „Hvernig veistu
það?“ Eftir nokkurt hik kom þetta svar: „Starfs-
maður á minni deild sem staddur var í Brussel hitti í
kokteilboði, reyndar garðveislu, mann sem starfað
hefur lengi hjá einum af aðallögfræðingum á einni af
aðalskrifstofum forsætisnefndar, sem sagði honum
þetta í trúnaði.“
Kannski hefði þetta risið undir forsíðufrétt um „að
samkvæmt traustum heimildum væri mikið uppnám í
ESB vegna umræðu á Íslandi um“ einhvern tittlinga-
skít.
Stundum heyrist í fréttaþáttum talað um hinar
skaðlegu „falsfréttir“ sem fréttir sem Donald Trump
standi fyrir. Er forsetinn þá kominn í sömu stöðu og
Jón sá sem stolið var frá forðum tíð og hét jafnan Jón
þjófur eftir það.
Það eru vissulega mörg dæmi til um að forsetinn
fari frjálslega með og að æði margt hafi ekki staðist
skoðun. Sumar þær fullyrðingar hans sem mest hafa
verið gagnrýndar, eins og sú um versnandi þjóð-
félagsaðstæður í Svíþjóð, hafa þó staðist betur en
opinberar leiðréttingar.
Svo vel vill til að fjölmiðlarnir öflugu sem ráða sér
illa vegna óbeitar á Trump liggja yfir hverju orði og
slá því myndarlega upp sem vafasamt er í fullyrð-
ingum hans. Það er þarft verk þótt lakara sé hversu
oft ein fjöður verður að hænsnabúi.
Ruglandin hér
Segja má að ruglandi í umræðu sé síst betri en hinar
frægu falsfréttir. Nú ber á því að snúningurinn í
þjóðfélaginu sé minnkandi. Þar kemur margt til og
ekki allt óeðlilegt. Erfiðleikar flugfélagsins WOW
eru þekktir og vaxandi umræða og efasemdir virðast
vera um það að samruni þess og Flugleiða gangi eft-
ir. Afleiðingar þessa, ef til kæmi, eru óljósar, þótt
óþarft sé að gefa sér að þær yrðu bylmingshögg sem
vankaði þjóðarbúskapinn.
Annað, sem seinustu vikur og mánuði hefur ýtt
undir samdráttarkvíða, gæti hins vegar komið ís-
lensku atvinnu- og efnahagslífi í mikinn bobba. Það
eru umræður í undanfara kjarasamninga.
Þær eru einkennilegar og ólíkar því sem menn eiga
að venjast.
Við umræður um fjárlög í þinginu gerði Bjarni
Benediktsson glögga og stillilega grein fyrir nokkr-
um meginþáttum efnahagsumhverfisins og dró fram
helstu staðreyndir. Ekkert af því ætti þó að vera mik-
il frétt. En upplýsingar fjármálaráðherrans og fram-
setning gekk þó í flestum efnum þvert á umræðuna í
þjóðfélaginu í aðdraganda kjarasamninga. Kannski
þess vegna tóku einhverjir þingmenn því af nokkurri
vanstillingu hvers konar mynd ráðherrann dró rétti-
lega upp.
Mánuðum saman hafa verið endurteknar fullyrð-
ingar sem eiga ekki stoð í neinum þeim staðreyndum
sem eru aðgengilegar. Fullyrt er að „hinir lægst
launuðu“ hafi borið minna úr býtum en allir aðrir
seinustu árin. Það er ekki fótur fyrir því. Vel má hafa
þá skoðun að meira hefði þurft en það er önnur saga
sem lýtur öðrum lögmálum.
Fullyrt er utan stans að launamunur á Íslandi sé
meiri en í öðrum sambærilegum löndum og fari sífellt
vaxandi. Það er líka skaðlegur skáldskapur. Verðlag í
landinu er rætt eins og það hafi ekkert með kaupmátt
að gera. Hefði það hækkað eins og látið er væri kaup-
máttaraukningin í landinu horfin.
Enginn hefur þá stefnu að ekki megi auka kaup-
mátt í landinu. En það verður að viðurkenna í fullyrð-
ingaflaumnum hvernig kaupmáttur hefur þróast síð-
ustu misserin. Það væri t.d. æskilegt að bera þá
þróun saman við það sem gerst hefur í ESB-löndum,
sem ýmsir telja himnaríki á jörð.
Það væri þarft mjög ef aðilar á vinnumarkaði köll-
uðu sameiginlega til einhverja sem mætti treysta
sem drægju upp stöðuna og þá einnig með hliðsjón af
því sem annars staðar þekkist. Þess vegna frá útlönd-
um, enda margir veikir fyrir því að sannleikans sé
helst að vænta að utan.
Spyrja mætti slíkan hóp hversu hratt kaupmáttur
mætti aukast án þess að verðbólga og atvinnuleysi
eyðilegði þá viðleitni. Ein bábiljan hér á landi er sú að
verkalýðshreyfingin sé of veik. Verkalýðshreyfingin
getur í kjarasamningum skammtað þá launahækkun
sem hún vill að komi út úr viðræðunum. Hún getur á
eigin spýtur farið í gamla farið og hækkað kaupmátt
á pappírnum um 30% eða 300% á einu ári. En af þeim
pappír fer kaupátturinn ekki yfir í veskið. Hann
breytist fljótt í óviðráðanlega verðbólgu og þjakandi
atvinnuleysi. Þetta eru ekki hótanir. Þetta er reikn-
ingsdæmi. Forystumenn íslenskrar verkalýðshreyf-
ingar hafa menn í vinnu hjá sér sem kunna að reikna
ekki síður en aðrir. Hreyfingin hefur ráðið miklu um
þá staðreynd, því staðreynd er það, að kaupmáttur
hefur vaxið meir og öruggar hér á landi síðustu árin
en í nokkru öðru þróuðu landi á sama tíma. Og einnig
því að atvinnuleysi er með minnsta móti og verðbólga
enn lág, þótt sá þáttur horfi ekki vel.
Brýnt er að menn líti á staðreyndir sem vini sína en
ekki óvini. Og í það minnsta sem hjálplegan þátt og
hverfi frá þeim hugmyndum að bjagaðar staðreyndir
séu betri en hinar.
Þær hljóma kannski betur í eyrum óskhyggjunnar
en þær endast illa.
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
25.11. 2018 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 31