Fréttablaðið - 22.10.2015, Blaðsíða 27

Í dag
Þorvaldur
Gylfason
professor
Vert er að halda til haga þætti Bjarna Benediktssonar, síðar formanns Sjálfstæðisflokksins
og forsætisráðherra, í stjórnarskrár-
málinu árin eftir lýðveldisstofnunina
1944. Í ræðu sinni um endurskoðun
stjórnarskrárinnar á fundi í landsmála-
félaginu Verði í janúar 1953 lýsti Bjarni
starfi stjórnarskrárnefndar (Land og
lýðveldi, 1965, I., bls. 177-202):
„Nú um nokkurt árabil hefur verið
starfandi stjórnarskrárnefnd, sem ég
er formaður í og skipuð er fulltrúum
allra flokka landsins. Nefndin hefur
að vonum orðið fyrir gagnrýni vegna
þess, að verkið hefur sótzt seint …
verkið sjálft er vandasamt … þrátt fyrir
almennt tal um þörf á endurskoðun
stjórnarskrárinnar, hafa a.m.k. stjórn-
málaflokkarnir og forystumenn þeirra
undantekningarlaust verið mjög tregir
til að gera … ákveðnar heildartillögur.
… Það eru einkum tvö atriði, sem valda
… sérstökum ágreiningi … Annars vegar
er meðferð æðsta framkvæmdarvalds-
ins og hins vegar kjördæmaskipanin.“
Bjarni Benediktsson rekur ýmsar
breytingartillögur sjálfstæðismanna í
stjórnarskrárnefnd, en þeir voru, auk
Bjarna, Gunnar Thoroddsen og Jóhann
Hafstein. Flestar þessar gömlu tillögur
sjálfstæðismanna er að finna í frum-
varpi Stjórnlagaráðs til nýrrar stjórnar-
skrár sem tveir þriðju hlutar kjósenda
lögðu blessun sína yfir í þjóðarat-
kvæðagreiðslunni 2012. Má af því ráða
að sjónarmið sjálfstæðismanna urðu
ekki út undan við frumvarpssmíðina
þótt aðeins almannahagsmunir væru
hafðir að leiðarljósi. Stiklum á stóru.
Sjálfstæðismenn lögðu til að „ef
ekkert forsetaefni fær hreinan meiri-
hluta við þjóðkjör, skuli kjósa að nýju
milli þeirra tveggja, sem flest fengu
atkvæði.“ Vandinn er leystur í frum-
varpi Stjórnlagaráðs: „Kjósendur skulu
raða frambjóðendum, einum eða
fleirum að eigin vali, í forgangsröð.
Sá er best uppfyllir forgangsröðun
kjósenda, eftir nánari ákvæðum í
lögum, er rétt kjörinn forseti.“ Þann-
ig er tryggt að meiri hluti kjósenda
standi að baki kjörnum forseta.
Sjálfstæðismenn lögðu til að „annað
hvort forseti hæstaréttar eða forseti
Sameinaðs þings verði varaforseti“. Í
frumvarpi Stjórnlagaráðs segir: „Geti
forseti Íslands ekki gegnt störfum um
sinn vegna heilsufars eða af öðrum
ástæðum fer forseti Alþingis með for-
setavald á meðan.“
Sjálfstæðismenn lögðu til að „hæsti-
réttur dæmi í stað landsdóms um þau
mál, er Alþingi höfðar gegn ráðherrum
fyrir embættisrekstur þeirra.“ Í frum-
varpi Stjórnlagaráðs er meðferð ráð-
herraábyrgðarmála færð frá landsdómi
til almennra dómstóla. Sjálfstæðis-
menn lögðu til að „forsetinn skipi
ráðherra og veiti þeim lausn í samráði
við meirihluta Alþingis.“ Í frumvarpi
Stjórnlagaráðs segir: „Alþingi kýs
forsætisráðherra. … Forseti Íslands
skipar forsætisráðherra í embætti.
Forseti veitir forsætisráðherra lausn
frá embætti eftir alþingiskosningar,
ef vantraust er samþykkt á hann á
Alþingi, eða ef ráðherrann óskar þess.
Forsætisráðherra skipar aðra ráðherra
og veitir þeim lausn.“
Afhjúpar gallann
Sjálfstæðismenn lögðu til að í
stjórnarskrána „verði bætt þeim
mannréttindaákvæðum, sem eru í
mannréttindayfirlýsingu Sameinuðu
þjóðanna og samningi Evrópuráðsins
um mannréttindi og frelsi.“ Þetta var
gert, fyrst 1995 og aftur nú með miklu
myndarlegri hætti. Sjálfstæðismenn
lögðu til að „að rétti héraða og sveitar-
félaga til að ráða sjálf málefnum sínum
… skuli skipað með lögum, enda sé að
því stefnt, að þau fái sem víðtækasta
sjálfstjórn í þeim málum, er þau sjálf
standa fjárhagslegan straum af.“ Þetta
er gert í nýjum kafla um sveitarfélög í
frumvarpi Stjórnlagaráðs.
Skoðun sinni á kjördæmaskipaninni
lýsir Bjarni Benediktsson svo: „ ... ekki
dugir að láta strjálbýlið bera fjöldann
í þéttbýlinu slíku ofurliði, að hags-
munir fjöldans séu fyrir borð bornir.“
Bjarni lýsir breytingartillögu sjálf-
stæðismanna svo: „Kosningaréttur sé
svo jafn sem þjóðarhagir og stað-
hættir leyfa. Enginn landshluti hafi
færri þingmenn en hann nú hefur, en
þingmönnum verði fjölgað á hinum
fjölmennari stöðum eftir því sem sam-
komulag getur fengizt um við heildar-
lausn málsins …“ Hér afhjúpar Bjarni
gallann á að stjórnmálamenn skipti
sér af endurskoðun stjórnarskrárinnar
enda segir hann skömmu áður í sömu
ritgerð: „ … allir sjá, hversu fráleitt það
er, að þrjú svo fámenn kjördæmi sem
Seyðisfjörður, Austur-Skaftafellssýsla
og Dalir skuli nú raunverulega hafa 2
þingmenn hvert.“ Frumvarp Stjórnlag-
aráðs kveður á um jafnt vægi atkvæða
alls staðar á landinu.
Breið sátt
Þessum samanburði á tillögum sjálf-
stæðismanna í stjórnarskrármálinu
1953 og frumvarpi Stjórnlagaráðs
2011 er ætlað að sýna að tillögur
sjálfstæðismanna náðu flestar fram
að ganga. Frumvarpinu er ætlað að
efla þingræðis skipulagið með því
að treysta valdmörk og mótvægi til
að girða fyrir ofríki framkvæmdar-
valdsins, efla Alþingi, styrkja sjálfstæði
dómstólanna og tryggja jafnt vægi
atkvæða auk forræðis þjóðarinnar
yfir auðlindum sínum til að tryggja
réttum eiganda arðinn af auðlind-
unum. Frumvarpið hefði varla fengið
stuðning 67% kjósenda í þjóðarat-
kvæðagreiðslunni 20. október 2012
nema vegna þess að mikill fjöldi
stuðningsmanna Sjálfstæðisflokksins
greiddi atkvæði með frumvarpinu. Það
má kalla breiða sátt um frumvarpið
meðal þjóðarinnar.
Andstaða gegn frumvarpinu af hálfu
þeirra sem una því ekki að þurfa að
sjá af forréttindum sínum svo að allir
megi sitja við sama borð á ekkert skylt
við skort á breiðri samstöðu. Ósætti
um frumvarpið á Alþingi vitnar ekki
um skort á breiðri samstöðu heldur
um virðingarleysi þingmanna gagn-
vart vilja kjósenda.
Stjórnarskrárnefnd Bjarna Benediktssonar
Ósætti um frum-
varpið á Alþingi
vitnar ekki um
skort á breiðri samstöðu heldur
um virðingarleysi þingmanna
gagnvart vilja kjósenda.
VERTU VELKOMIN(N) Í REYNSLUAKSTUR
OG UPPLIFÐU ENDALAUST BETRI CR-V
Vatnagörðum 24-26 • 104 Reykjavík • Sími 520 1100 • www.bernhard.iswww.honda.is
Umboðsaðilar: Reykjanesbæ, Bernhard, sími 421 7800 • Akranesi, Bílver, sími 431 1985 • Akureyri, Höldur, sími 461 6020 • Vestmannaeyjum, Bragginn, sími 481 1535
s k o ð u n ∙ F R É T T a B L a ð i ð 27F i M M T u d a g u R 2 2 . o k T ó B e R 2 0 1 5