Hugur og hönd - 01.06.1993, Blaðsíða 18

um vefnaðar, var aðaláhugamál
hans hinn síðari hluta ævinnar...
honum var mikil ánægja að því,
að hjer komust á námskeið í
vefnaði hjá Heimilisiðnaðarfje-
laginu“. Og Heimilisiðnaðar-
félagið sýndi Gunnari þann sóma
að gera hann að heiðursfélaga á
aðalfundi 1932, en þá var stutt í
andlát hans. Gunnar Hinriksson
vefari lést í Reykjavík í ágúst
1932. Hann var jarðaður, fyrstur
manna, í Fossvogskirkjugarði og
var garðurinn vígður um leið.
Það má líta á sem sérstakan
virðingarvott við heiðursmann.
Ofinn renningur
Ég nefndi hér í byrjun að ég
hefði fengið í hendur renning,
ofinn og gefinn Þjóðminjasafni af
Gunnari Hinrikssyni. Renningur-
inn lætur í sjálfu sér ekki mikið
yfir sér, en þegar farið er að rýna
í hann kemur í ljós að í honum
er fólgin mikil hugkvæmni. Inn-
dráttur í höföld er eins einfaldur
og hugsast getur, (líklega) beinn
á fjögur sköft, samt eru um 15
mismunandi sýnishorn ofin í
renninginn. Þau eru gerð með
mismunandi stigi (mismunandi
bindingum) og leik að litum.
Renningurinn er um 188 cm
langur og 86 cm breiður, ofinn úr
tvisti, bæði í uppistöðu og ívafi.
Litir í uppistöðu eru tveir, til
skiptis 2 svartir og 8 brúnir og eru
nú 13,6 þræðir á cm. Að öllum
líkindum hefur verið rakið af 10
balbínum og dregið í gamla 100
tanna skeið, þ.e. 100 tennur á
einu kvartili eða 15,7 cm, tveir
þræðir í hverri tönn.
ívafið er með fimm litum, en
aðeins einn eða tveir litir í hverju
sýnishorni. Litirnir eru brúnn,
svartur, hvítur, gulur og grænn.
ívafið er misþétt í sýnishornun-
um, frá um 12,5 fyrirdrög á cm.
Hvernig stigið var á skammel
þegar renningurinn var ofinn, er
ekkert hægt að segja neitt
ákveðið um, aðeins hvernig það
gæti hafa verið. í gömlu íslensku
vefstólunum mun hafa verið
regla að binda aðeins eitt skaft af
fjórum í hvert skammel, sem
einnig voru bara fjögur. Stigið var
með báðum fótum, oftast lækkuð
tvö sköft (hvort á eftir öðru) fyrir
hvert fyrirdrag, s.s. í einskeftu,
vaðmáli og klæðisvend og
stundum eitt eða þrjú eins og í
vormeldúk. Öll sýnishornin í
renningi Gunnars væri hægt að
vefa þannig, og líklegast að
þannig hafi verið stigið ef hann
hefur notað óbreyttan íslenskan
vefstól. Hafi hann aftur á móti
notað vefstólinn sem hann situr
í á meðfylgjandi mynd, hefur
hann þurft að binda upp allt að
8 skammelum, t.d. fyrir III, IV og
VIII sýnishorn. Vefstóll Gunnars
virðist nefnilega vera með svo-
kallaðri gagnbindingu, sem er
fullkomnari útbúnaður á teng-
ingu skafta og skammela og allt
annar en var á gömlu íslensku
vefstólunum, en þykir nú sjálf-
sagður í vönduðum vefstólum. I
vefstól með gagnbindingu er
stigið á eitt skammel fyrir hvert
fyrirdrag og ekki hægt, að öllum
jafnaði, að stíga tvö skammel
niður samtímis. Vefstóll Gunnars
ber ýmis íslensk einkenni, hefur
t.d. slöngurifinn uppi og enga
hnéslá, en að ýmsu öðru leyti
gæti honum hafa verið breytt,
t.d. með því að setja í hann
gagnbindinguna. Annað er sér-
stætt og mjög óvenjulegt, að í
honum virðast vera tvenn
skammel, líklega fjögur og fjög-
ur, fest bæði að framan og aftan.
Þessi búnaður held ég hljóti að
hafa verið eigin uppfinning
Gunnars til að fjölga skammel-
um. Myndin af Gunnari í vefstól
sínum mun tekin á elliheimilinu
Grund, á tímabilinu 1925 til 1932,
sjá 1. myncl.
Vefstóllinn var gefinn Þjóð-
minjasafninu í nóvember 1937
(Þjms. 12153) og liggur þar í
geymslu, sundurtekinn. Hann
þyrfti að athugast betur en hægt
er að gera af mynd, gæti það leitt
í Ijós sitthvað um verklag og
tækni Gunnars Hinrikssonar.
í skýrslu Þjóðminjasafnsins frá
1913, 12. júlí, er gjöf Gunnars
Hinrikssonar tíunduð með eftir-
farandi orðum: „Gunnar Hinriks-
son vefari, Reykjavík. Vefnaðar-
sýnishorn, 193 cm langur og 86,5
cm breiður bútur [mælist nú 188
x 86 cm], ofinn af gef. úr útlendu
baðmullargarni með ýmsum
tegundum vefnaðar. Einskepta
(köflótt), klæðisvefnaður (rönd-
óttur), tvívefnaður (röndóttur,
tvens konar), hálf-þrískepta
(röndótt, græn), brugðin hálf-
þrískepta (dröfnótt, græn),
lausaslanga (röndótt, brún), rjett
og röng lausaslanga (bekkjótt og
dröfnótt), augnabandavefnaður
(clröfnóttur), vaðmál (röndótt),
skekt vaðmál (röndótt, brúnt),
tvískepta tvens konar ( 1) rönd-
ótt, gul og brún; 2) dropótt),
ein- og þrískepta (röndótt, gul og
brún) og loks aptur augna-
bandavefnaður, allstór kafli
(hvítleitur, dröfnóttur)“.
Fæst af þessum nöfnum kann-
ast ég við og þar sem reikna má
með að munstrin hafi orðið til í
höndum Gunnars, má einnig
gera því skóna að hann hafi að
einhverju leyti samið nöfnin.
Ég hef munsturgreint öll sýnis-
hornin og læt hér fylgja
bindimunstur með röðun lita í
ívafi, 6. mynd. Fyrir neðan er
teiknaður inndráttur í höföld
(eins og hann gæti hafa verið)
sem sýnir afstöðu lita í uppistöðu
til bindimunsturs. Uppbinding-
ar- og stigmunstur eru teiknuð
eins og ég tel einfaldast að hafa
þau í nútíma vefstól og eins og
þau gætu hafa verið í gagnbind-
ingarstól Gunnars.
Þessar bindingar eru allar
fremur þéttar og til ýmissa hluta
nytsamlegar. Hægt er að nota
þær fyrir margs konar vefjarefni.
Sigríður Halldórsdóttir
Ljósmyndir: Ljósmyndari óþekktur.
Þjóbminjasafn Islands,
Mms. 6558, nr. 1.
Aslaug Sverrisdóttir nr. 2, 3, 4 og 5.
Heimildir:
1. Matthías Þórðarson. Ýmislegt um
gamla vefstaðinn. Árbók hins íslenzka
fornleifafélags, 1914.
2. Safnskrá Þjóðminjasafns íslands 1908
- 1914.
3. Skýrslur um Þjóðminjasafnið 1932 -
1940.
4. Ríkarður Jónsson. Gunnar Hinriksson
vefari. Óðinn 1927.
5. M.Þ. [Matthías Þórðarsonl Gunnar
Hinriksson. Morgunblaðið, 30. ág. 1932.
6. Svör við spurningum Þjóðháttadeildar
Þjóðminjasafns. ÞÞ 1242 og ÞÞ 1256.
18
HUGUR OG HÖND