Hugur og hönd - 01.06.1997, Blaðsíða 21

öryggi varðandi réttarstöðu hönn-
uða og framleiðenda. Skráning
verndar ekki aðeins rétthafa gegn
framleiðslu á eins hönnun eða
mjög svipaðri, heldur einnig gegn
markaðssetningu hennar, sölu eða
leigu, inn- og útflutningi og öðr-
um slíkum athöfnum við að koma
vöru á framfæri. Skráð hönnunar-
vernd gildir í fimm ár frá því að
umsókn er lögð inn og skráningu
má endurnýja til fimm ára í senn,
allt að 25 árum (23. gr.). Berist
skráningaryfirvöldum ekki beiðni
um endurnýjun í síðasta lagi sex
mánuðum eftir lok skráningar-
tímabils, skal skráning afmáð úr
hönnunarskrá og tilkynning um
það birt almenningi (24. gr.).
Óskráð hönnunarvernd gildir
aðeins í tvö ár frá því að hönnun
varð fyrst aðgengileg almenningi
fyrir tilstilli hönnuðar eða annars
rétthafa og veitir vernd gegn bein-
um eftirlíkingum. Oft getur reynst
erfitt að sanna hvenær hönnun
kom fyrst fyrir almenningssjónir,
og því er þessi tegund verndar
mun ótryggari en skráð vernd. Ó-
skráð vernd getur aðallega komið
að gagni fyrir hönnun, sem ætla
má að hafi skamman líftíma og
svari því ekki kostnaði að skrá
hana.
Hver öðlast rétt til
hönnunarverndar?
Hönnunarréttur tilheyrir hönnuði
eða þeim sem öðlast hefur rétt
hans (9. gr.). Hafi tveir eða fleiri
unnið saman að hönnun, geta þeir
öðlast réttinn sameiginlega. Nú
getur staðið svo á, að tveir eða
fleiri hönnuðir hafi unnið að sams
konar eða mjög svipaðri hönnun
án þess að vita hver af öðrum. Á
þessu taka lögin með þeim hætti,
að þau veita hverri hönnun ó-
skráða vernd, en réttur til skráðrar
verndar fellur þeim í skaut, sem
fyrstur leggur inn umsókn um
skráningu. Þó er gert ráð fyrir
undantekningu frá þessu af sann-
girnisástæðum, með því að þeim
sem í góðri trú hefur hagnýtt
hönnun í starfsemi sinni og lagt í
það tíma, fé og fyrirhöfn, er heim-
ilt að halda nýtingu sinni áfram
þótt eins hönnun eða mjög lík sé
sfðan skráð. Þessi réttur verður
hins vegar ekki framseldur sér-
staklega (10. gr.).
Framsal hönnunarréttar
Hönnunarrétt má framselja hvort
sem er með atvinnurekstri eða
einan sér (31. gr.). Gert er ráð fyr-
ir því, að réttur til hönnunar-
verndar fylgi atvinnurekstri við
sölu nema öðruvísi sé um samið.
Hönnunarréttur getur einnig
verið í formi nytjaleyfis. Slík leyfi
geta verið tvenns konar: sérstakt
nytjaleyfi, sem veitir leyfishafa
einkarétt á nýtingu hönnunar, og
almennt nytjaleyfi, sem heimilar
eiganda (hönnuði) að selja fleiri
aðilum leyfi eða nota réttinn jafn-
framt í eigin rekstri. Mikilvægt er
fyrir hönnuði að ganga skýrlega
frá framsalssamningum, svo að
ekki þurfi að koma til óþarfa mis-
skilnings í því efni. Mikilvægt er,
að réttur aðili sé skráður í hönn-
unarskrá og er því skylt að til-
kynna aðilaskipti til hönnunar-
skrár (34. gr.).
Um skráningu
Málefni hönnunarverndar falla
undir iðnaðarráðherra og Einka-
leyfastofan sér um framkvæmd
laganna. Þar er haldin hönnunar-
skrá fyrir allt landið og á skráin að
vera aðgengileg almenningi. IIII.
kafla laganna um hönnunarvernd
er fjallað um umsóknir og skrán-
ingu hönnunar, en of langt mál er
að fara nákvæmlega út í þau atriði
í stuttri grein sem þessari. ítarleg
reglugerð um skráningu var gefin
út 1994 (rg. nr. 178/1994) og er
hún nauðsynleg handbók öllum
þeim, sem þurfa að skrá hönnun
hér á landi.
Þegar umsókn um skráningu er
lögð inn hjá Einkaleyfastofu, tekur
hún umsóknina til athugunar með
hliðsjón af almennum skilyrðum,
sem hönnun þarf að uppfylla til
þess að skráning fáist. Þessi at-
hugun lýtur fyrst og fremst að
formlegum skilyrðum, ekki er
kannað hvort önnur hönnun,
svipuð eða eins, sé þegar skráð.
Hins vegar er hægt að krefjast
slíkrar rannsóknar sérstaklega og
þá gegn gjaldi. Uppfylli hönnun
formleg skilyrði, er hún skráð og
skráningin birt almenningi í riti
Einkaleyfastofunnar. Umsækj-
andi getur óskað eftir allt að sex
mánaða frestun á birtingu efnis
umsóknar sinnar, ef hann af ein-
hverjum ástæðum vill halda því
leyndu. Yrði þá aðeins birt að um-
sókn hafi borist og tilgreint hver sé
umsækjandi (21. gr.).
Brot á hönnunarrétti
Telji eigandi skráðrar hönnunar á
sér brotið, á hann um nokkrar leið-
ir að velja til að rétta hlut sinn.
Krefjast má lögbanns við athöfn
sem þegar er hafin eða sannanlega
yfirvofandi og brýtur gegn hönn-
unarrétti (35. gr.). Þessi kostur er
mjög mikilvægur, þar sem það er
oft mun þýðingarmeira fyrir
hönnuð að geta stöðvað brot þeg-
ar í stað og sótt síðan bætur í stað-
festingarmáli heldur en að geta
t.d. einungis farið í bótamál. Sé
brot alvarlegt og framið af ásetn-
ingi, t.d. ef um skipulagða brota-
starfsemi er að ræða, getur rétthafi
kært það til lögreglu og óskað op-
inberrar rannsóknar og refsimeð-
ferðar. Má þá dæma hinn brotlega
til greiðslu fésektar eða jafnvel í
varðhald eða fangelsi í allt að þrjá
mánuði (36. gr.).
Hér að framan hefur stuttlega
verið fjallað um helstu atriði laga
um hönnunarvernd. Setning lag-
anna var tvímælalaust mikil rétt-
arbót fyrir hönnuði og alla þá, sem
tengjast framleiðslu og viðskipt-
um með nytjalist. Ekki verður þó
sagt að hönnuðir hafi streymt til
Einkaleyfastofu til þess að láta
skrá verk sín, því að skráningar
hafa einungis náð tölunni 100 frá
því að lögin tóku gildi 1994. Ég er
sannfærð um að margir hönnuðir
luma á góðum verkum, sem þeir
ættu umsvifalaust að láta skrá.
Skráningin er ekki kostnaðarsöm
miðað við það öryggi, sem hún
tryggir í atvinnulífi og viðskipt-
um.
Sólveig Ólafsdóttir,
lögfræðingur
Hugur og hönd 1997 21