Bændablaðið - 22.02.2018, Side 20

20 Bændablaðið | Fimmtudagur 22. febrúar 2018
Framkvæmdastjórn Evrópu-
sambandsins (ESB) sem og
fulltrúar alþjóðastofnana hafa
miklar áhyggjur af aukinni tíðni
kamfílóbaktersýkinga sem orðið er
stórt lýðheilsuvandamál í Evrópu.
Það er m.a. farið að valda miklum
vanda á heilbrigðisstofnunum.
Í skýrslu framkvæmdastjórnar
ESB segir m.a. að kamfíló-
baktersýkingar séu langalgengastar
þegar um er að ræða fæðuborin
smit í löndum Evrópusambandsins.
Einkum sé þar um að ræða smit úr
kjúklingakjöti. Þar segir einnig að
ýmsar aðferðir hafi verið reyndar
í ESB-ríkjunum til að berjast við
þennan vanda. Þar hafi verið tekið
upp hert regluverk og eftirlit með
framleiðendum og alla leið í gegnum
sláturhús og framleiðslukeðju.
Árangurinn til þess er alls ekki eins
og vonast var til. Þetta er þrátt fyrir
að gerð hafi verið spálíkön sem
sýna að óbreytt þróun ofursýkla
muni leiða til mikils efnahagsáfalls
á heimsvísu samfara dauða tuga
milljóna manna fram til 2050.
Ofnotkun sýklalyfja hefur fætt af
sér ofurbakteríur
Undralyfið Penicillin var fundið upp
af Alexander Fleming árið 1928. Það
olli straumhvörfum í baráttunni við
sýkla, ekki síst við að meðhöndla
sjúklinga á sjúkrahúsum. Með
sýklalyfjunum hefur milljónum
manna verið bjargað frá bráðum
dauða og gríðarlegar upphæðir
hafa sparast í þjóðfélögum um
allan heim. Þessum árangri er nú
alvarlega ógnað vegna ofnotkunar
á sýklalyfjum. Afleiðingin verður
sú að jafnvel minnsta sár á fingri
getur orðið banvænt ef í það kemst
sýklalyfjaónæm baktería.
Grunnurinn að þessu er óhófleg
notkun sýklalyfja hjá mannfólki.
Einnig í landbúnaði, þar sem lyfin
eru notuð sem fyrirbyggjandi
aðgerð til að koma í veg fyrir
sýkingar og til að auka vaxtarhraða
dýra. Þetta hefur leitt til þess að
bakteríur byggja smám saman upp
þol gegn lyfjunum og upp hafa
sprottið ofurbakteríur eða „Super
Bugs“, sem erfitt er að ráða við.
Þar hafa sjúkrahús æ oftar þurft
að reiða sig á það sem kölluð eru
síðustu úrræða lyf eins og Colostine.
Það er þó ekki notað nema í neyð,
m.a. vegna þess að það getur verið
hættulegt fyrir nýrun.
Viðvörun Alþjóðaheilbrigðis-
stofnun arinnar WHO fyrir skömmu
hefur því vakið mikinn óhug. Þar
var verið að vara við því að þúsundir
tonna af af Colostine hafi verið notað
við eldi á kjúklingum á Indlandi.
Nær öruggt má telja að bakteríur
muni mynda ónæmi við Colostine
og við smitun í fólk eru þá nær
engin úrræði eftir fyrir lækna til að
bregðast við.
Ciprofloxacin í affallsvatni
lyfjafyrirtækja á Indlandi
Þá má sjá í frétt MaiOnline frá 6.
desember síðastliðinn að ofnotkun
sýklalyfja sé nú að stofna lífi milljóna
manna í hættu. Þar kemur fram að
affallsvatn frá 90 lyfjaframleiðendum
nærri Hyderabad á Indlandi innihaldi
nægilega mikið af hinu mikilvirka
sýklalyfi Ciprofloxacin, að ógni nú
þegar lífi 44.000 manna á svæðinu.
Þá er haft eftir Erikl Solheim,
umhverfissérfræðingi hjá Sameinuðu
þjóðunum, að affall frá landbúnaði,
mannabústöðum og iðnaði hafi
valdið því að algengt sé orðið að
sýklalyf finnist í jarðvegi, ám og
setlögum. Þessi lyf séu stöðugt að
hafa áhrif á þróun lyfjaónæmra
baktería.
Staðan á Íslandi hefur sparað
heilbrigðiskerfinu gríðarlegar
upphæðir
Á Íslandi hafa fjölmargir gert lítið úr
áhyggjum lækna á borð við Karl G.
Kristinsson, prófessor í sýklafræði
og yfirlækni sýklafræðideildar
Landspítalans, og bænda varðandi
afléttingu á hömlum til að flytja
inn hrátt kjöt. Fram að þessu hefur
einungis verið heimilað að flytja inn
frosið kjöt, en það kann nú að vera
að breytast vegna nýs tollasamnings
við ESB og niðurstöðu EFTA-
dómstóls er varðar innflutning á
hrárri matvöru.
Það er þrátt fyrir almenna
vitneskju um að á Íslandi líkt og í
Noregi eru einstakar aðstæður vegna
sáralítillar notkunar á sýklalyfjum
í landbúnaði. Því hefur verið
auðveldara að berjast við sýkingar
sem upp hafa komið í fólki, þar sem
lítt eða ekki hefur þurft að bregðast
við ofurbakteríum. Það þýðir að
heilbrigðiskerfið hefur ekki þurft
að leggja út í gríðarlegan kostnað
sem getur verið því samfara að
berjast við smit frá lyfjaónæmum
bakteríum. Þetta hafa sérfræðingar
við Landspítalann m.a verið að
benda á árum saman. Hvert ár
sem hægt er að fresta því að
hingað berist ofurbakteríur, m.a.
með innflutningi á hráu kjöti,
eggjum eða ógerilsneyddum
mjólkurvörum, getur sparað ríkinu
gríðarlegar upphæðir í rekstri
sjúkrahúsa.
Þótt íslenskir hagsmunaaðilar
í innflutningi og þeirra með-
reiðarsveinar hafi gjarnan slegið
því fram í fjölmiðlum að um sé að
ræða hræðsluáróður bænda í sinni
hagsmunagæslu, þá líta fjölþjóðlegar
stofnanir greinilega ekki svo á.
Heldur að málið sé raunverulega
grafalvarlegt.
Miklar áhyggjur hjá WHO
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin WHO
birti í fyrsta sinn í byrjun síðasta árs
lista yfir sýklalyfjaónæma sýkla.
Þar er talað um 12 ættir baktería
sem séu mesta ógnin við heilbrigði
manna. Í áhættuflokki 1 eru
nefndar Acinetobacter baumannii,
Pseudomonas aeruginosa og
Enterobacteriaceae. Í áhættuflokki 2,
og skilgreindar sem mikil hætta, eru
nefndar bakteríurnar; kamfílóbakter,
salmonella, Neisseria gonorrhoeae,
Helicobacter pylori, Staphylococcus
aureus og Enterococcus faecium. Í
áhættuflokki 3 undir meðaláhættu eru
nefndar Streptococcus pneumoniae,
Haemophilus influenzae og Shigella
spp.
Í september 2017 sendi
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin WHO
viðvörun um að heimsbyggðin væri
að verða uppiskroppa með nothæf
sýklalyf. Þar sagði að ekki væri nógu
mikið gert í þróun nýrra sýklalyfja
sem nothæf væru í baráttunni við
skæðustu sýklana.
Bráðavandi sem er að eyðileggja
áratuga árangur í læknisfræði
„Sýklalyfjaónæmi er bráðavandamál
um allan heim sem mun stefna árangri
í lyfjanotkun í mikla hættu,“ sagði
dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus,
aðalframkvæmdastjóri WHO.
„Án aukinna fjárfestinga í
rannsóknum og lyfjaþróun, þá
munum við verða neydd aftur til
þess tíma þegar fólk þurfti að óttast
um líf sitt vegna smits sem upp gat
komið við minni háttar uppskurð.“
Benti WHO á að um 80%
af sýklalyfjum sem seld eru í
Bandaríkjunum séu ekki notuð til að
meðhöndla sjúkdóma í fólki, heldur
við eldi dýra. Af nær 2 milljörðum
kg af kjúklingakjöti sem selt er í
verslunum í Bandaríkjunum hefur
einungis um 5,9% verið framleitt án
sýklalyfja.
Í Bretlandi var sett í gang áætlun
fyrir nokkrum árum um að draga úr
notkun sýklalyfja í landbúnaði um
20%. Markmiðið var sett við að
sýklalyfjanotkunin yrði komin niður
í 50 mg á hvert framleitt kíló af kjöti
á yfirstandandi ári 2018. Tölur sýna
að strax á árinu 2016 hafði tekist að
koma sýklalyfjanotkuninni niður í 45
mg á kg, sem samt er gríðarlega mikil
notkun.
Um 2 milljónir Bandaríkjamanna
smitast árlega af ofursýklum
Samkvæmt frétt á vefsíðu Natural
News frá því í janúar sl., sýna tölur frá
Bandaríkjunum að nærri 2 milljónir
Bandaríkjamanna smitast nú árlega
af lyfjaónæmum ofursýklum. Þar
af látast um 23 þúsund manns sem
ekki er hægt að bjarga með lyfjagjöf.
Líkur eru taldar á að dánartalan
vegna ofursýklasmits muni hækka
umtalsvert á næstu árum.
Gríðarleg sýklalyfjanotkun
framhjá eftirlitskerfum
Ekki er skrítið að erfiðlega gangi
að berjast við notkun sýklalyfja á
heimsvísu ef marka má skýrslu sem
gefin var út um ofnotkun sýklalyfja
í Sádi-Arabíu 2016. Að þeirri skýrslu
stóðu m.a. sérfræðingar konunglega
háskólans í Sádi-Arabíu, KSU,
konunglegi lyfjaháskólinn KSUMC og
lyfjadeild barnastofnunar Sádi-Arabíu
og fleiri. Þar kemur fram að misnotkun
á sýklalyfjum við meðhöndlun á fólki
í landinu sé um 41–92%, einkum
við meðhöndlun á börnum. Þar er
einnig vitnað í alþjóðlegar tölur um
notkun á sýklalyfjum sem seld eru
fram hjá opinberu eftirlitskerfi, þ.e.
meira og minna á svörtum markaði.
Þar er að vísu ekkert minnst tölur
frá Sádi-Arabíu, en vísað í tölur
víða um heim. Þar kemur fram að í
Svíþjóð, Danmörku, Hollandi, Belgíu,
Austurríki, Írlandi og í Bretlandi sé
slík notkun án lyfseðla um 3% af
heildarnotkuninni. Á Spáni, Ítalíu
Möltu og Grikklandi sé notkunin fram
hjá eftirliti 19%. Í Póllandi, Litháen
og í Rúmeníu er hún sögð vera 30%. Í
Slóvakíu, Slóveníu og í Króatíu er hún
sögð vera 6%. Þá er sýklalyfjanotkunin
án framvísunar opinberra aðila sögð
vera 44% í Tyrklandi, 40% í Jórdaníu,
36% í Kína, 18% á Indlandi og 62%
í Víetnam. Þá er slík notkun sögð
vera 100% í Súdan og í Nígeríu, svo
einhverjar þjóðir séu nefndar.
Mikill misskilningur og
vanþekking
Liew Kong Cheng, viðskiptaþróunar-
stjóri á sviði landbúnaðar, matvæla
og drykkjarvara hjá viðskipta-
og fjárfestingaráði Ástralíu og
Hsu Li Yang, verkefnisstjóri við
lyfjaónæmisverkefni Saw Swee
Hock-skólann í alþýðuheilsufræði
hjá háskólanum í Singapúr, segja
að ofursýklamálið sér stórlega
misskilið. Í grein á vefsíðu Brink
FRÉTTASKÝRING
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is
Ofnotkun sýklalyfja hjá mannfólki og í landbúnaði er dauðans alvara:
Miklar áhyggjur hjá ESB og alþjóðastofnunum
vegna uppgangs sýklalyfjaónæmra baktería
– Áætlað er að ofursýklavandinn í heiminum geti valdið gríðarlegu efnahagstjóni og kostað 10 milljónir mannslífa á ári um 2050
Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, aðalframkvæmdastjóri WHO.
Alexander Fleming sem fann upp
sýklalyfjaónæmar ofurbakteríur. Það
hefur hættulegar aukaverkanir og
getur m.a. skaðað nýru manna.