Spássían - 2013, Qupperneq 10

10
RITHÖFUNDURINN SAMUEL R.
DELANY VILDI MEINA AÐ FLOKKA ÆTTI
ALLAN SKÁLDSKAP SEM GEIRA- EÐA
TEGUNDABÆKUR („GENRE“) ÞVÍ ÞAÐ
VÆRI Í EÐLI SKÁLDSKAPARINS AÐ BÚA
TIL NÝJA HEIMA. SKILGREININGARNAR
FANTASÍA, VÍSINDASKÁLDSKAPUR OG
RAUNVERULEGUR SKÁLDSKAPUR ERU
SAMKVÆMT ÞVÍ BARA BLEKKING.
„Og sennilega bara eitthvað
sem útgefendur hafa fundið
upp til þess að markaðssetja
bækurnar. Ég barðist mikið fyrir
því þegar við fluttum í Nóatúnið
að fá að sameina fantasíu- og
vísindaskáldskaparhillurnar því ég
tók út fyrir að hafa þessa flokka
aðskilda. Ég var alltaf með þetta
saman þegar ég vann í Bókabúðinni
við Hlemm. Bæði eru til höfundar
sem skrifa í báðum flokkum og
síðan eru bækur sem bara er
ekki hægt að setja í annan hvorn
flokkinn. Strákarnir færðu t.d. oft
Anne McCaffrey úr vísindaskáldskap
yfir í fantasíuna. Pern bækurnar
hennar þykja oft ekki merkilegur
vísindaskáldskapur en eru engu að
síður vísindaskáldskapur. Þú þarft
að lesa aðeins inn í seríuna til að
fatta það.“
ER ÞAÐ EKKI FRAMTÍÐIN? AÐ LEYFA
FANTASÍU OG VÍSINDASKÁLDSKAP AÐ
VERA Í SÖMU HILLU?
„Jú ég held það. Og að setja
unglingabækurnar með.“
íðustu ár hafa fantasíu- og dystópíuþríleikir fyrir
unglinga og ungt fólk notið mikilla vinsælda og
er þá skemmst að minnast Hungurleikjaseríunnar
eftir Suzanne Collins. Meðal annarra vinsælla þríleikja
af svipuðum toga má nefna Blood Red Road eftir Moiru
Young, Legend eftir Marie Lu og Divergent eftir Veronicu
Roth. Allt eru þetta fyrstu bækur fyrirhugaðra þríleikja,
allar gerast þær í Bandaríkjunum og í öllum tilvikum
er aðalsöguhetjan og sögumaður unglingsstúlka sem
hefur alist upp við tiltölulega mikið öryggi og þægindi.
Vandamál hennar koma hins vegar í ljós - og margfaldast
- þegar gallar í samfélagsbyggingu eru afhjúpaðir og hún
verður að berjast til að halda lífi og fyrir öryggi þeirra sem
henni þykir vænt um. Bókaútgáfan Björt hefur nú gefið
út frumraun rithöfundarins Veronicu Roth og heitir bókin,
í fantafínni þýðingu Magneu J. Matthíasdóttur, Afbrigði.
 Sögusviðið er dystópísk Chicago-borg framtíðarinnar.
Samfélaginu hefur verið skipt í fimm fylki en hvert og eitt
er tileinkað ákveðnum eiginleika: Ósérplægni, heimkynni
hinna óeigingjörnu, Bersögli þar sem hinir heiðarlegur
og hreinskilnu búa, Samlyndi þar sem allt kapp er lagt á
að öllum komi vel saman og friður ríki, Hugprýði þar sem
hinir hugrökku búa og loks Fjölvísi, sem er bústaður hinna
fróðleiksfúsu. Ár hvert verða allir sextán ára unglingar
að kjósa hvaða fylki þeir vilja tilheyra, hvort þeir haldi
tryggð við foreldra sína eða gangi til liðs við annað fylki.
Ákvörðunin er endanleg, enginn fær að snúa til baka, og
ávallt er sú hætta fyrir hendi að enda sem fylkisleysingi -
tilheyra engu fylki og engum stað.
 Aðalsöguhetja bókarinnar er stúlka úr fylki hinna
óeigingjörnu, Beatrice Price, sem hefur alla tíð átt erfitt
með að laga sig að hefðum síns fylkis, og veit ekki hvar
hún á helst heima. Þessi tilfinning, að vera hvorki né, er
ýmsum vandkvæðum bundin í samfélagi þar sem fólk er
ýmist allt eða ekkert. Eins og allir jafnaldrar hennar gengst
Beatrice undir ákveðið próf til að finna út í hvaða fylki hún
eigi helst heima en niðurstaðan er ekki afgerandi. Þetta
gerir Beatrice ekki aðeins ólíka öllum öðrum heldur setur
hana jafnframt í lífshættu - takist henni ekki að halda
niðurstöðunum leyndum.
 Hér verður ekki upplýst hvaða fylki Beatrice - eða Tris
eins og hún kallar sig í nýjum heimkynnum - velur en þar
þarf hún, ásamt hinum nýliðunum, að ganga í gegnum
mjög erfiða inntökuvígslu. Það reynir bæði á andlega
og líkamlega, um leið og hún tekst á við samviskubit og
söknuð vegna fjölskyldu sinnar og gömlu heimkynnanna.
Tris þarf líka að sigrast á eigin ótta, læra að þekkja í sundur
vini og óvini auk þess sem fyrsta ástin kemur við sögu.
En átökin í sögunni tengjast ekki aðeins persónulegri sögu
Tris heldur er ólga í borginni sem ógnar öllu skipulaginu.
Tris og félagar hennar komast á snoðir um lygar, svik og
undirferli þar sem eitt fylki notar annað til að koma því
þriðja fyrir kattarnef. Félagarnir þurfa á öllu sínu að halda
til að bjarga þeim sem þeim þykir vænt um - en tekst alls
ekki að bjarga öllum.
 Afbrigði fjallar um hið klassíska unglingabókaþema:
Að þroskast, segja skilið við barnæskuna og takast á
við fullorðinsárin með öllum þeirra kostum og göllum.
Jafnframt er tekist á við þá erfiðleika sem geta fylgt því
að velja á milli þess að feta í fótspor foreldra sinna eða
gera eitthvað nýtt. Þriðja þemað er frelsið til að velja hver
maður er og hver maður ætlar að vera en hið frjálsa val
íbúanna í Afbrigði reynist þó ekki vera annað en fjötrar
og fals.
 Augljóst er að Afbrigði er ekki ætlað að svara öllum
spurningum lesenda heldur vekja forvitni þeirra; það er
augljóst af endinum sem og ýmsum vísbendingum sem
dreift hefur verið víðs vegar um söguna. Ég verð þó að
viðurkenna að á stöku stað var ég ekki viss um hvort
höfundur hefði viljandi skilið eftir eyður sem til stendur
að fylla upp í seinna eða hvort hreinlega sé um misbrest
að ræða og á þetta við um ýmislegt tengt uppbyggingu
samfélagsins og reglum þess. Meira púðri hefði jafnframt
mátt eyða í dýpt persóna, einkum aðalsögupersónunnar,
en skiptingin í góðar persónur og vondar er ansi skörp
og ekki nógu trúverðug. Afbrigði stenst þó auðveldlega
samanburð við aðrar vinsælar „young adult” fantasíur
– er hröð, spennandi, frumleg og skemmtileg. Vonandi
koma seinni bækurnar tvær, Insurgent og Allegiant, einnig
út á íslensku í nánustu framtíð.
Eftir Helgu Birgisdóttur
Veronica Roth. Afbrigði.
Þýðandi Magnea J.
Matthíasdóttir. Björt. 2013.
S
allt eða
ekkert