Spássían - 2013, Qupperneq 17

17
reyju saga: Múrinn er mikill
fengur fyrir aðdáendur
fantasíubókmennta en
hér er komin út alíslensk,
dystópísk unglingasaga í ætt við til
dæmis Hungurleikana eftir Suzanne
Collins. Rétt eins og raunin varð
með þann geysivinsæla þríleik er
ekki ólíklegt að aldursbil lesenda
Múrsins verði breiðara en svo að
það einskorðist við unglinga. Og
lesendur sögunnar geta hugsað sér
gott til glóðarinnar, Freyju saga:
Múrinn er aðeins fyrsta bókin í
sagnabálki um aðalpersónuna
Freyju.
 Sagan gerist í framtíðinni,
eftir rúmlega 100 ár, í borginni
Dónol sem er ein af níu borgum
heimsálfunnar Íslands. Heimsálfan
ber nafn gamla landsins sem fór
á kaf í flóðunum miklu árið 2021.
Dónol er girt af með risastórum
múr sem hefur þann tilgang að
vernda íbúa borgarinnar fyrir
ógnunum sem leynast handan
múrsins. Og jú, vitaskuld reikar
hugurinn til Berlínar. Múrinn minnir
á að þó að hugmyndin um slíkan
múr þyki fjarstæðukennd er hún
nýlegur hluti mannkynssögunnar.
 Aðalsöguhetjan, Freyja, er
fimmtán ára og býr hjá ömmu
sinni Júlíu. Hún er munaðarlaus
og dauði foreldra hennar er
sveipaður dulúð. Sagan er krydduð
hugmyndum og áhrifum víða úr
bókmenntasögunni, til að mynda
norrænni goðafræði. Nánustu
vinir Freyju eru þau Baldur, Höður
og Nanna, orðrómur er á kreiki
um að til sé borgin Vanheimar
handan múrsins og Skíðblaðnir
er einn þeirra sem verður á vegi
krakkanna. Fremst í bókina er
einnig prentuð ein vísa úr Völuspá
sem gefur forsmekkinn af því sem
koma skal.
 Freyja er ein fárra íbúa Dónol
sem telur ríkjandi skipulag
athugavert og á erfitt með að „láta
eins og hún sjái ekki neitt þrátt
fyrir það sem við blasti“ (44) eins
og flestir aðrir íbúar borgarinnar
gera. Alla sína ævi hefur Freyja lifað
tiltölulega venjulegu lífi hjá ömmu
sinni, grunlaus um að spurningar
hennar og uppreisn gegn ríkjandi
fyrirkomulag geti hrint af stað
óvæntri atburðarás.
 Söguna prýða allir helstu
eiginleikar dystópískra bókmennta
en þeim hefur Árni Bergmann til að
mynda lýst svo:
Lesandinn er staddur í
samfélögum sem hafa náð
næstum því fullkomnum
árangri í því að gera alla
hlýðna og auðsveipa með
góðu eða illu. En samt kemur
til uppreisnar. Einhver einn
maður neitar því að ríkjandi
skipulag sé hið eina sem
kemur til greina. Hann vill
bjarga því sem glatast hefur.
Hann vill muna það sem áður
gerðist og þekkja það líf sem
áður var lifað. Hann vill lesa
bækur og njóta lista, þótt
listum og bókmennum hafi
verið útrýmt.1
Einstaklingsfrelsi er ekkert;
einvaldurinn Zheng hefur íbúa
borgarinnar undir hæl sér og elur
á ótta með harkalegum refsingum
fyrir þá sem óhlýðnast. Tækni,
eða öllu heldur skortur á tækni
einkennir samfélagið. Rafmagn
og rennandi vatn er til að mynda
fjarlægur fortíðardraumur. Ofbeldi
og miskunnarleysi einkennir
lífvarðasveit borgarinnar sem er
áberandi á götum borgarinnar en
sveitin hefur meðal annars þann
tilgang að „vernda“ íbúa Dónol
fyrir „hinum Utanaðkomandi“
og láta þá hverfa sem fara ekki
að lögum Zhengs. Freyja er þessi
eina manneskja sem syndir gegn
straumnum. Hún fer á svarta
markaðinn og nælir sér í dót frá
gamla tímanum, eins og gamlar
bækur sem hún felur heima hjá
sér. En bækur eru óþarfar eins og
endurspeglast í orðum Zhengs:
„Fólk þarf ekki bækur. Þær leiða
einfaldlega til þess að það fer að
hugsa“ (239). Og það kann ekki
góðri lukku að stýra ef fólk fer
að hugsa eins og Freyja og vinir
hennar komast að raun um.
 Þetta form skáldsagna sýnir
mannfólkið í sinni verstu mynd,
sýnir heiminn eins og hann gæti
orðið ef mannvonska og valdníðsla
taka yfir. En um leið er athygli beint
að voninni, að ljósinu í myrkrinu
sem hugsanlega og mögulega getur
breytt heiminum. Og ljósið, það er
Freyja.
 Það er áhugavert að lesa sögu
af þessu tagi, þar sem íslenskur
bakgrunnur og Íslandssagan (okkar
nútími) lúrir undir yfirborðinu.
Óhætt er að segja að fyrsta bók
þessa væntanlega sagnabálks lofi
góðu. Þetta er hörkuspennandi
og metnaðarfullt verk sem erfitt
er að leggja frá sér. Raunar er
hið eina sem er erfitt við þessa
bók, að þurfa að bíða eftir þeirri
næstu. Þó að sumt kunni að
þykja fyrirsjáanlegt kemur fleira
á óvart. Sif er óhrædd við að
bregðast væntingum eða fyrirfram
ákveðnum hugmyndum lesenda
og ráðið sem Freyja hlýtur frá
Svaðilfara á ekki síður við til
lesenda: Treystu engum!
1 Árni Bergmann, „Þrengt að voninni: Illar
staðleysur við aldarlok“, Ritið 1, 2002, 7-18.
Eftir Þórdísi Eddu
Jóhannesdóttur
Sif Sigmarsdóttir. Freyju
saga: Múrinn. Mál og
menning. 2013.
F
hart er
í heimi