Spássían - 2013, Qupperneq 60

60
sem eiga meira skilið en að vera
undirflokkur, aftanmálsgrein á eftir
öllum strákunum.
Skáldkonurnar sem ég fjalla um hér
eru því ekki sögulegt yfirlit yfir konur í
fornbókmenntum eða persónulegt val
mitt á eftirlætis skáldkonum, heldur
hef ég sett saman strympurnar sem ég
hef rekist á í mínu námi og sem mér
finnst sýna að saga fornbókmennta
er alveg jafn áhugaverð þegar litið er
til kvennaverka eins og karlaverka, og
jafn fjölbreytt.
ENHEDUANNA
Það er varla hægt að leita aftar
en til upphafs ritmáls til þess að
finna elstu bókmenntir heims. Í
fornríkinu Súmer, sem síðar varð að
Mesópótamíu1, þróuðu menn fyrsta
letrið2 og fóru fljótlega að skrifa
bókmenntir með þessari nýjung.
Rúmum 300 árum eftir þessa byltingu,
í kringum 2300 f.kr, var ung prinsessa
sett í eina valdamestu stöðu landsins
sem hofgyðja yfir áhrifamesta hofi
veldisins. Þessi kona hét Enheduanna
og er talin vera elsti nafngreindi
rithöfundur mannskynssögunnar.
Eftir hana liggja fjögur verk, þrjú
ljóð sem eru ákall til gyðjunnar
Inönnu og eitt safn af trúarlegum
sálmum. Fræðimenn eru almennt
frekar sammála um að eigna henni
þessi verk, þar sem hún nefnir sjálfa
sig á nafn í þeim og talar líka í fyrstu
persónu, en sannleikurinn mun aldrei
koma að fullu í ljós. Eitt ljóðið vísar
í sögulega atburði sem eru staðfestir
af sagnariturum þess tíma og eru það
ein sterkustu rök þeirra sem telja
Enheduönnu vera höfund þessara
verka.
Enheduanna var uppi á tímum
þar sem hugtakið höfundur var
ekki til. Skáldlegt mál var enn í
mótun og helsta viðfangsefni skálda
voru guðirnir og dýrkun þeirra. Í
Gilgamesh kviðunni, sem er eitt
þekktasta verk Mesópótamíu, má
sjá leik að myndmáli, líkingum,
uppbyggingu, endurtekningu
og fleiru sem telst til skáldamáls.
En ef Enheduanna var ekki eini
rithöfundurinn á þessu tímabili, hvers
vegna var það henni svo hugleikið að
menn vissu að hún hefði sett þess verk
saman?
Ekki er auðvelt að svara þeirri
spurningu en það vakti hins vegar
athygli mína þegar ég kynntist
miðaldahöfundinum Maríu
af Frakklandi að hún, eins og
Enheduanna, var uppi á tímum
þar sem höfundarhugtakið þótti
ekki mikilvægt en leggur þó einnig
mikla áherslu á að nafn hennar sé
varðveitt. Ég kem að Maríu seinna,
en þessir tveir rithöfundar eiga margt
sameiginlegt, báðar eru af yfirstétt
og innflytjendur sem þurfa að fóta
sig í nýrri menningu, innan um nýjar
hefðir.
Enheduanna var dóttir Sargonar
fyrsta, frá ríkinu Akkadíu, en Sargon
réðist inn í Súmer og sameinaði
ríkin undir fyrsta keisaradæmi
sögunnar. Hann sendi síðan dóttur
sína til borgarinnar Úr í Súmer til
þess að festa völd sín í sessi gagnvart
hinum nýju þegnum sínum og
sýndi jafnframt fornum hefðum
þeirra virðingu með því að setja
hana í rótgróið embætti súmerskrar
trúmenningar. Það geta þó ekki allir
hafa verið á eitt sáttir með þessa
skipan mála og á miðjum ferli sínum
var Enheduanna send tímabundið í
útlegð af manni sem gerði valdarán
gegn Sargoni og hélt völdum í nokkur
ár.
Ljóðið „Upphafning Inönnu“
fjallar einmitt um þessa útlegð og er
örvæntingarfullt ákall til guðanna
ENHEDUANNA
Verk Enheduönnu bera
sterk höfundareinkenni sem
sjást vel í einstakri notkun
á blæbrigðaríku og lýsandi
myndmáli.
Áhugi fólks í dag á þessari hæfileikaríku
konu virðist þó frekar beinast að
kynhneigð hennar en verkum. ... Áður
beindist áhuginn að hinum frumlega
bragarhætti hennar og efnistökum.
„