Fréttablaðið - 21.10.2020, Blaðsíða 38

Risavaxin yfirtaka ConocoPhilips á samkeppnisaðila
Olíumarkaðir hafa farið illa út úr kórónakreppunni, en eftirspurn hráolíu hefur sett mikinn þrýsting á heimsmarkaðsverð olíu. Þeir framleiðendur sem
vinna olíu úr leirsteinsberglögum (e. shale) eru þar síst undanskildir. Í vikunni var tilkynnt að olíurísinn ConocoPhilips myndi kaupa Concho Energy,
sem einmitt reiðir sig á leirsteinsberglögin. Kaupverðið er 9,7 milljarðar Bandaríkjadala, eða sem nemur um 1338 milljörðum króna. FRÉTTABLAÐIÐ/GETTY
Skotsilfur
Þrátt fyrir þá miklu erfiðleika sem fylgja COVID-19 er óhætt að segja að veiran hefur haft
stórkostleg áhrif á líf okkar. Við
höfum þurft að breyta venjum okkar
og taka upp nýja siði. Með tilkomu
samkomubanns höfum við á mínum
vinnustað, líkt og flestir aðrir, þurft
að endurhugsa margt, þar á meðal
hvernig við ætluðum að halda okkar
fræðslustarfi gangandi. Við fórum
þá leið að færa fundina, sem þús-
undir Íslendinga sækja á ári hverju,
á netið. Sem dæmi héldum við fund
um íbúðakaup í beinni útsendingu á
Facebook en umræða um húsnæðis-
markaðinn var þá fyrirferðarmikil
og því réttur tími til þess að miðla
ráðum til þeirra sem voru að íhuga
íbúðakaup eða endurfjármögnun og
svara þeim spurningum sem brunnu
á áhorfendum.
Það segir sig sjálft að með því að
halda fræðslufundi á netinu getum
við nálgast f leira fólk sem hefur
áhuga á efninu okkar en við höfum
líka áttað okkur á að það felast ýmis
önnur tækifæri í því að halda fræðslu-
fundi í beinni útsendingu. Við getum
til dæmis gert fræðsluna aðgengilegri
með því að bjóða upp á til að mynda
táknmálstúlkun yfir útsendingar,
texta undir upptökur og túlkaþjón-
ustu á hinum ýmsu tungumálum
með fram útsendingu. Fyrir utan
þægindin að geta horft á efnið okkar
hvenær sem fólki hentar sjáum við
mikla aukningu hjá þeim hópi sem
er að huga að fjármálum á kvöldin
þegar ró er komin á heimilið og vilja
þá sækja sér fræðslu eða þjónustu.
Breyttar venjur vegna COVID
hafa opnað augu okkar fyrir nýjum
tækifærum til að miðla fræðslu um
fjármál á aðgengilegri hátt en við
höfum gert hingað til. Það getur þó
verið vandasamt verk því þó efnið sé
gert aðgengilegra þá breytir það því
ekki að það þarf að vera áhugavert og
markmiðið ávallt skýrt, að aðstoða
fólk við að taka vandaða og upplýsta
ákvörðun.
Við höfum gott af því að þurfa að
hugsa hlutina svona upp á nýtt og
leita leiða til að rafræn fræðsla nýtist
sem best. Við vonum að sjálfsögðu
að við getum fyrr en síðar hitt fólk í
persónu á fundum en við vitum þó
að hlutir verða aldrei eins eftir svona
tímabil og fjölmörg tækifæri sem við
þurfum að vanda okkur að nýta.
Fjármálafræðsla og COVID 
Ragnar Trausti
Ragnarsson
sérfræðingur
á Markaðs -og
samskiptasviði
Íslandsbanka
Í sumar voru samþykktar á Alþingi umfangsmestu breyt-ingar sem gerðar hafa verið á samkeppnislögum hér á landi síðastliðinn áratug. Verður þó
aðeins ein þeirra gerð að umtalsefni
hér, en hún tekur gildi nú um ára-
mótin næstkomandi.
Í þeirri breytingu felst að fyrir-
tæki sækja ekki lengur um undan-
þágu til Samkeppniseftirlitsins fyrir
lögmætu samstarfi sín á milli. Þess
í stað er það nú á ábyrgð fyrirtækj-
anna sjálfra sem að einhvers konar
samstarfi standa, að meta hvort skil-
yrði 15. gr. samkeppnislaga fyrir lög-
mætu samstarfi séu uppfyllt. Sé svo
ekki kann samstarfið að brjóta gegn
10. gr. laganna, teljast ólögmætt
samráð, með tilheyrandi sektum
sem geta numið allt að 10% heildar-
veltu þess fyrirtækis (og samstæðu
þess) sem aðild á að broti, ásamt
mögulegri refsiábyrgð einstaklinga.
Almennt má segja að um tals-
verða réttarbót sé að ræða. Þannig
var samsvarandi breyting gerð á
samkeppnislöggjöf Evrópusam-
bandsins, sem íslensk samkeppnis-
lög byggja á, fyrir yfir hálfum öðrum
áratug. Voru rökin að baki þeirri
breytingu meðal annars þau að
meðferð undanþágubeiðna tæki of
langan tíma á vettvangi Evrópusam-
bandsins. Loksins þegar þær væru
veittar hefði bæði tapast mikils-
verður tími og hagsmunir. Þar sem
samstarf þarf að uppfylla eftirgreind
skilyrði til að teljast lögmætt, fælist
í þessari tímalengd í reynd skaðleg
áhrif á samkeppni:
1. Stuðla að bættri framleiðslu eða
dreifingu á vöru eða þjónustu eða
efla tæknilegar og efnahagslegar
framfarir
2. Veita neytendum sanngjarna
hlutdeild í ávinningi sem af þeim
hlýst
3. Leggja ekki höft á hlutaðeigandi
fyrirtæki sem óþörf eru til að
settum markmiðum verði náð og
4. Veita fyrirtækjunum ekki færi
á að koma í veg fyrir samkeppni
að því er varðar verulegan hluta
framleiðsluvaranna eða þjónust-
unnar sem um er að ræða.
Óumdeilt er þannig að samstarf
sem hlotið hefur undanþágu, bæði
hér á landi og fram til ársins 2003 í
Evrópusambandinu, hefur verið til
hagsbóta fyrir samkeppni og neyt-
endur. Í því felst óhjákvæmilega að
allur sá dráttur sem verður á því að
samstarfið komist á er skaðlegur
samkeppni og þar með neytendum.
Málsmeðferðin við veitingu
undanþága hér á landi hefur síst
verið styttri en hún var í Evrópu-
sambandinu. Hefur þannig veiting
undanþága að jafnaði tekið eitt til
tvö ár. Vart þarf að fjölyrða um að
forsendur slíks samstarfs geta breyst
eða jafnvel brostið á svo löngum
málsmeðferðartíma, sér í lagi á
mörkuðum þar sem samstarf getur
verið mjög til hagsbóta, svo sem
tækni- og nýsköpunarmörkuðum í
örri þróun. Þar sem óumdeilanlega
er um lögmætt samstarf að ræða
sem er til hagsbóta fyrir neytendur
getur sá ábati þar með glatast.
Þó breytingin sé þannig ótví-
rætt til hagsbóta felst í henni að
fyrirtækjum er fengið vandasamt
verkefni sem felur í sér mat á því
hvort skilyrðin eru uppfyllt eða
ekki. Þannig er ekki lengur unnt
að fá „blessun“ Samkeppniseftir-
litsins fyrir samstarfi heldur er það
á ábyrgð fyrirtækjanna sjálfra að
meta hvort ofangreind skilyrði séu
uppfyllt hverju sinni.
Þar getur hins vegar verið vand-
rataður vegurinn enda hafa fyrir-
tæki meðal annars á undanförnum
árum gagnrýnt Samkeppniseftir-
litið fyrir skort á leiðbeiningum
og of lítinn fyrirsjáanleika í niður-
stöðum. Hættan er sú að sé stofn-
unin síðar meir ósammála því mati
fyrirtækja sem að samstarfi standa
að skilyrðin hafi verið uppfyllt, telj-
ist samstarfið ólögmætt samráð að
mati stofnunarinnar. Viðurlög fyrir
slík brot eru þung og geta numið
allt að 10% af heildarveltu, auk
hins neikvæða umtals í almennri
umræðu sem óhjákvæmilega fylgir
fregnum af „ólögmætu samráði“
fyrirtækja og möguleg refsiábyrgð
einstaklinga sem að brotinu koma
og stjórnenda.
Það er þó ekki svo að fyrirtæki
geti hvergi leitað um leiðbeiningar
um hvernig túlka beri ofangreind
skilyrði og hvenær þau séu upp-
fyllt hverju sinni. Þannig má meðal
annars taka mið af þeirri rúmlega
15 ára framkvæmd innan Evrópu-
sambandsins sem átt hefur sér stað
frá því undanþáguheimildin var
afnumin á þeim vettvangi. Fram-
kvæmdastjórn Evrópusambandsins
hefur einnig gefið út leiðbeiningar-
reglur sem líta má til við matið. Loks
má hafa hliðsjón af framkvæmd
Samkeppniseftirlitsins við veitingu
undanþága á síðastliðnum árum,
ásamt leiðbeiningum sem Sam-
keppniseftirlitinu ber að gefa út á
grundvelli samkeppnislaga.
Efnislega eru reglurnar þannig
óbreyttar um það hvers konar sam-
starf fyrirtækja er heimilt, en stóra
breytingin og áskorunin fyrir fyrir-
tæki felst í því að leggja nú sjálfstætt
mat á það með aðstoð sérfræðinga
hvort skilyrði slíks samstarfs eru
uppfyllt áður en stofnað er til sam-
starfsins.
Boltinn hjá fyrirtækjunum 
Helga Melkorka
Óttarsdóttir
lögmaður á
LOGOS
Halldór Brynjar
Halldórsson
lögmaður á
LOGOS
Vel gert
Afar frískandi var
að sjá hvernig heil-
brigðisráðuneytið
tók á nýjustu tillögum
sóttvarnalæknis um tilhögun
opnana líkamsræktarstöðva.
Sóttvarnalæknir hefur auðvitað
eingöngu smitvarnaforsendur að
leiðarljósi við sína tillögusmíð, en
það liggur í augum uppi að fleiri
sjónarmið þurfa nú að komast að
í baráttunni við kórónaveiruna.
Í umfjöllun ráðuneytisins sagði
meðal annars: „Niðurstaða ráðu-
neytisins var sú að ekki væri stætt
á því að banna hreyfingu í líkams-
ræktarstöðvum þar sem unnt væri
að uppfylla sömu skilyrði og gilda
um íþróttastarf.“ Það er ánægju-
legt að grundvallarlögmál á borð
við jafnræðisregluna hafi nú aftur
hlotið hljómgrunn meðal íslenskra
stjórnmálamanna. Vel gert, Svandís
Svavarsdóttir!
Lítilmannlegt
Benedikt Jóhannes-
son, sem titlar sig
einatt stofnanda
Viðreisnar, ætti að
þekkja höfuðgildi
flokksins: Frjáls-
lyndi. Engu að síður
hefur hann það ekki í hávegum.
Þess í stað sveiflast skoðanir hans
eins og lauf í vindi. Tvennt er í tísku
um þessar mundir: Gera lítið úr
frelsi fólks á tímum COVID-19 og
skoðunum Brynjars Níelssonar
þingmanns. Benedikt, sem þarf
að njóta vinsælda til að komast
aftur á þing, kaus því að traðka á
grunngildum flokksins og gera lítið
úr Brynjari til að afla sér vinsælda.
Það er hvorki stórmannlegt né góð
byrjun á framboði.
Vel fjármagnað
Enginn vafi leikur
lengur á því að
Stjórnarskrár-
félagið, undir for-
mennsku Katrínar
Oddsdóttur, er vel
fjármagnað, hvort sem
það er með beinum eða óbeinum
hætti. Sjónvarpsauglýsingar, þar
sem málstað félagsins er haldið á
lofti, birtast á besta tíma, til dæmis
fyrir Ráðherrann á sunnudags-
kvöldið. Einhver telur sig eða þjóð
sína, ranglega, hafa ríka hagsmuni
af því að stjórnarskránni verði um-
bylt. Forvitnilegt væri að vita hverjir
helstu bakhjarlar félagsins eru.
Það er hins vegar ljóst að bakhjarl-
arnir hafa notið góðrar ávöxtunar.
Stjórnarskrárfélagið hefur á ótrú-
legan hátt náð að koma máli, sem á
ekkert erindi í umræðuna á þessum
tímum, efst á dagskrá. Önnur
brýnni mál líða fyrir það.
2 1 . O K T Ó B E R 2 0 2 0 M I Ð V I K U D A G U R14 MARKAÐURINN