Fjölrit RALA - 15.10.2000, Blaðsíða 7

Formáli
Ólífræn snefilefni eru bæði næringarefni eins og selen, joð og jám, og
aðskotaefni eins og kadmín, kvikasilfur og blý.
Ólífræn snefilefni í íslensku umhverfi hafa verulega sérstöðu miðað við önnur
lönd. Miðað við meginland Evrópu er íslenskt berg mun ríkara af sumum
ólifrænum snefilefnum en snauðara af öðmm. Islenskur jarðvegur er einnig
sérstakur, sambærilegur eldijallajarðvegur þekur aðeins lítið brot af landsvæð-
um jarðar. Rof er talsvert á sumum svæðum landsins og berast þá ólífræn
sneíílefni við áfok jarðvegs yfír á beitarlönd. Einnig geta eldgos og jarðhitavatn
verið uppspretta ólífrænna snefilefna. Búskaparhættir á íslandi em í sumum
atriðum frábmgnir því sem víða tíðkast. Sem dæmi má nefna verulega notkun
fiskimjöls í fóður svína og fugla en fiskimjölið veitir ekki aðeins hollar
fitusýrur heldur einnig ýmis ólífræn snefílefni. Það má því ætla að snefilefna-
samsetning margra íslenskra matvæla sé nokkuð frábmgðin því sem algengt er
erlendis.
Miðað við mikilvægi ólífrænna snefílefna verður að telja gögn um þau af
skomum skammti. Nokkrir aðilar sinna þó afmörkuðum þáttum. Yfírdýralæknir
lætur fylgjast með aðskotaefnum í sláturafurðum og mjólk. Orkuveita Reykja-
víkur hefur látið mæla ólífræn snefílefni í drykkjarvatni. Hjá Rannsóknastofnun
fiskiðnaðarins hafa verið gerðar mælingar á ólífrænum snefilefnum í fískafurð-
um. Aðeins ein úttekt er til á ólífrænum snefilefnum í öllum helstu matvæla-
flokkum og er greint frá henni hér í þessu hefti. Sum ólífræn snefilefni hafa
aldrei verið mæld í íslenskum matvælum en mælingar á nokkrum efnanna hafa
aðeins verið gerðar á fáum tegundum matvæla.
Matvæli frá íslenskum landbúnaði eru mikilvæg uppspretta fyrir ýmis ólífræn
næringarefnin í fæði Islendinga. Manneldisráð Islands hefur gefíð út ráðlagða
dagskammta fyrir jám, sink, joð og kopar. Þekkt er að jám getur skort í fæði
Islendinga, einkum kvenna, en margt er enn á huldu um það hversu vel fæðið
fullnægir þörfum fyrir sum ólífræn næringarefni. Heilbrigði búfjár er háð nægu
framboði af ólífrænum næringarefnum í fóðri. Ef skepnur fá mikið magn af
einu efni getur dregið úr nýtingu annars og því er sá möguleiki fyrir hendi að
skortur á tilteknum efnum skerði heilbrigði búfjár og dragi úr afurðasemi. Það
er því mikilvægt fyrir landbúnaðinn að þekkja sem best ólífræn snefílefni í
umhverfí og afurðum.
íslenskt umhverfi er minna mengað en víðast annars staðar. Náttúmlegar
uppsprettur aðskotaefna geta þó skipt hér máli. Margt bendir til að mengandi
ólífrænna snefílefna gæti mjög lítið í matvælum frá íslenskum landbúnaði og
þessi efni séu oft í minna mæli en í afurðum í grannlöndunum. Slíkt styrkir
5