Morgunblaðið - 01.08.2020, Blaðsíða 26

26 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. ÁGÚST 2020
Grensásvegur 13 - 108 Reykjavík - Sími 570 4800 - gimli.is - gimli@gimli.is
Bárður
Sölustjóri
896 5221
Elín Urður
Lögg. fast.
690 2602
Elín Rósa
Lögg. fast.
773 7126
Lilja
Viðskiptafr. /
Lögg. fast.
820 6511
Kristján
Viðskiptafr. /
Lögg. fast.
691 4252
Halla
Viðskiptafr. /
Lögg. fast.
659 4044
Ólafur
Sölu- og
markaðsstjóri
690 0811
Ellert
Lögg. fast.
661 1121
Sigþór
Lögg. fast.
899 9787
Hafrún
Lögg. fast.
848 1489
Því miður þarf ég að senda þér
opið bréf, því ég gerði tilraun til
þess að ávarpa þig með erindi um
daginn, Þar sem mér fannst skorta
að beitt hafi verið heilbrigðri skyn-
semi hjá bílastæðasjóði Reykjavík-
ur, þegar starfsmaður Bílastæða-
sjóðs sektaði mig um kr. 10.000
fyrir vægast sagt smávægilegt
stöðubrot, en skrifstofa borgarstjóra
flutti mér þau skilaboð frá þér að þú
myndir ekki skoða eða tjá þig um
afgreiðslu deilda borgarinnar.
Fyrsta spurning mín er: Er borgar-
stjóri ekki yfirmaður allra stjórn-
enda og starfsmanna borgarinnar
og ber að sjá til þess að starfsmenn
vinni af sanngjörnum hætti fyrir
borgarbúa?
Eftir neitun frá framkvæmda-
stjóra Bílastæðasjóðs
bauðst sú hin sama til
að senda erindi mitt til
lögfræðings Bílastæða-
sjóðs, sem úrskurðaði
mörgum vikum síðar
og tók alfarið málstað
framkvæmdastjóra
bílastæðasjóðs.
Lögfræðingur Bíla-
stæðasjóðs benti mér á
þann möguleika að
áframsenda mitt mál
til umboðsmanns borg-
arbúa. En kerfið innan
borgarinnar og stjórn-
endur standa saman, því á 1-2 dög-
um svaraði lögmaður umboðsmanns
og tók alfarið málstað framkvæmda-
stjóra Bílastæðasjóðs.
Á meðan á þessari skoðun innan
borgarkerfisins stóð, hækkaði borg-
in sektina upp í kr. 20.000 og sendi
mér auk þess innheimtubréf með
lögveðshótun.
Ég var sem sagt sektaður 4. maí
sl. af bílastæðaverði, þegar hann sá
ca. 5-7 cm af öðru afturdekki bif-
reiðar minnar uppi á
gangstétt fyrir utan
húsið sem ég bý í,
Hörgshlíð 2, sjá með-
fylgjandi mynd. Rétt
er að taka það fram
líkt og er fyrir utan öll
hús sunnan við Hörgs-
hlíðina, að það þarf að
aka yfir gangstéttina,
sem er án kantsteins,
til að leggja bifreiðum í
bílastæði, sem ætti að
milda verulega túlkun
laga nr. 77/2019.
Lögin eru með einfaldan texta:
„Eigi má stöðva vélknúið ökutæki
eða leggja því á stöðum sem ekki
eru ætlaðir fyrir umferð slíkra öku-
tækja, svo sem gangstétt.“ Hitt ætti
öllum að vera ljóst að 5-7 cm inn á
gangstétt fyrir framan húsið sem
maður býr í getur varla talist lög-
brot. Andi laganna getur varla verið
sá í svona saklausum tilvikum að þá
skuli beita hörðustu sekt, frekar en
að beita heilbrigðri skynsemi. 4-5
stjórnendur borgarinnar studdu
hver annan í málinu. Er framtíð
vors fósturlands björt?
Ekki trúi ég því að fjármál borg-
arinnar séu það slæm að Bílastæða-
sjóðssektir þurfi að herða og auka
verulega til að hjálpa til með fjár-
málin. Á ég þá frekar að trúa því að
fjölmargir stjórnendur og lögfræð-
ingar Bílastæðasjóðs þurfi á aukn-
um sektargreiðslum að halda til að
réttlæta tilveru stórrar deildar?
Einnig spyr ég hvaða tilgang um-
boðsmaður borgarbúa hafi, ef ekki
til að hjálpa borgarbúum og opna
augu starfsmanna borgarinnar og
beita heilbrigðri skynsemi?
Opið bréf til Dags B.
Eggertssonar borgarstjóra
Eftir Björn
Eysteinsson
» Viljum við sjá að
heilbrigð skynsemi
vinni samhliða reglu-
verki borgarinnar ?
Björn Eysteinsson
Höfundur er framkvæmdastjóri.
Heimreiðin Hér má sjá hvernig u.þ.b. 5-7 cm af öðru afturdekki bifreið-
arinnar nær út á gangstétt fyrir utan húsið sem greinarhöfundur bý í.
Árið 2015 fékk
EFTA-dómstóllinn
fransk-svissnesku
listamennina Marie-
Antoinette Chiarenza
og Daniel Hauser til
að búa til rýmisverk
fyrir dómsal sinn,
neon-uppstillingu þar
sem spurt er: „er
RÉTTLÆTI rétt-
læti?“, á ensku „is
JUSTICE justice?“. Þetta er frá-
bært nútímalegt listaverk. Þess má
geta að listamennirnir tveir hönn-
uðu, ásamt öðrum, hina opinberu
inngöngugjöf svissneska ríkisins til
Sameinuðu þjóðanna fyrir höf-
uðstöðvar þeirra í New York. Lista-
verkið „er RÉTTLÆTI réttlæti“
hefur hangið í dómsalnum allar göt-
ur síðan. Þegar munnlegur mál-
flutningur fór fram þar, og við önn-
ur tilefni, skinu stafirnir með
ljósbláum bjarma.
Á heimasíðu Chiarenza og Haus-
er (http://www.relax-studios.ch/
detailps/2015justice/) stendur eftir-
farandi um verkið:
„is JUSTICE justice?, 2015
Neonskilti, blátt ljós, 40x100 cm.
Pantað / varanlegt verk EFTA
dómstóllinn, Lúxemborg.
Jafnvel þegar það er ritað í lág-
stöfum er réttlæti stórt orð. Það
táknar kröfu sem veltur alltaf á
samhenginu. Enska orðið „justice“
táknar beitingu laga, í þágu mann-
réttinda, í þágu dómstólsins, réttar-
kerfisins, dómarans. Orðið stendur
fyrir ramma sem snertir réttindi.
Þannig, til dæmis, er dómstóllinn
aðallega viðurkenndur
af samfélaginu sem
opinbert yfirvald sem,
með ákveðnu ferli,
sker úr um ágreining.
Farvegur og nið-
urstaða lögsóknar eru
ekki ljós fyrir fram. Í
grunninn er hún nán-
ast alltaf túlkun lag-
anna. Neon-ljósið
skrifar orðið réttlæti á
tvo mismunandi vegu á
hinu opinbera sviði
dómsals, í þessu tilfelli
hinu yfirþjóðlega valdi EFTA-
dómstólsins. Listaverkið beinist að
öllum sem nota eða heimsækja
EFTA-dómstólinn, á meðan lög-
sókn fer fram, eða jafnvel án þess.“
Fyrir hálfu ári gerðist það hins
vegar að listaverk Chiarenza og
Hausers var tekið niður og flutt nið-
ur í kjallara, þar sem það mun vera
geymt. Spartlað var í holurnar og
málað yfir. Með því kann EFTA-
dómstóllinn að hafa brotið gegn
sæmdarrétti höfundanna. Hluti af
þeim rétti er rétturinn til virðingar
fyrir heilleika („integrity“) verks-
ins. Í grein 2(1) í höfundalögum
Lúxemborgar stendur:
„Indépendamment des droits
patrimoniaux, et même après la
cession desdits droits, l’auteur jouit
du droit de revendiquer la paternité
de son œuvre et du droit de s’oppo-
ser à toute déformation, mutilation
ou autre modification de celle-ci ou
à toute autre atteinte à son œuvre,
préjudiciables à son honneur ou à
sa réputation.“
„Óháð fjárhagslegum réttindum,
og jafnvel eftir að þeim réttindum
lýkur, skal höfundurinn njóta
réttarins til þess að nefnast höf-
undur verks síns og réttarins til þess
að mótmæla öllum brenglunum,
skemmdarverkum eða öðrum breyt-
ingum á því eða hverju öðru inngripi
í verk hans sem talist getur skaðlegt
heiðri hans eða orðstír.“
Viðurkenning sæmdarréttar er
sannkallað evrópskt afrek. Frönsk
lög ruddu brautina að þessu leyti og
lög Lúxemborgar eru náskyld þeim
frönsku. Tilgangur sæmdarréttar er
að verja, í gegnum verkið, persónu-
leika listamannsins. Samkvæmt
frönskum lögum sjást þessi sérstöku
tengsl milli sæmdarréttar og
persónuleika í eftirfarandi: sæmdar-
rétturinn er óafsalanlegur, ófram-
seljanlegur og eilífur. Á sama tíma
og fjárhagslegu réttindin renna út
70 árum eftir að höfundurinn deyr
endist sæmdarrétturinn fram yfir
þann tíma. Sæmdarréttur er varinn
af grein 6bis í Bernarsáttmálanum
um vernd bókmennta og listaverka
og er því einnig varinn í EES/
EFTA-ríkjunum þremur, Íslandi,
Liechtenstein og Noregi.
Sæmdarréttur var upphaflega
varla til í þeim ríkjum þar sem for-
dæmisréttur var í gildi, og litið var
þar á listaverk líkt og hvaða vöru
sem er. Grunnhugmyndin var sú að
hver sem keypti listaverk gæti gert
það sem honum sýndist við það, líkt
og um bifreið eða hjól væri að ræða.
Árið 1989 samþykkti Bandaríkja-
þing hins vegar lög um réttindi sjón-
listamanna, alríkislög sem banna
eyðileggingu eða niðrandi meðferð
listaverka, því eins og þingmaður
fulltrúadeildarinnar, Robert
Kastenmeier, orðaði það: „Sam-
félagið tapar að lokum þegar lista-
verkum er breytt eða þau eyðilögð.“
Svo öllu sé til haga haldið bæti ég
við að í listaverkum sem eru í opin-
beru rými vega dómstólar og meta
réttinn til virðingar fyrir verkinu
andspænis öryggiskröfum, alls-
herjarreglum og réttindum þeirra
sem eiga rýmið. Ég tel að slíkt hags-
munamat sé þungamiðja „Y-Block“-
málsins“, sem ég las í norsku dag-
blaði að er nú rekið fyrir dómstólum
í Ósló. Þessi undantekning á hins
vegar ekki við um þetta mál. Lista-
verkið var einfaldlega fjarlægt af
því að þeim sem nú ráða ríkjum í
EFTA-dómstólnum líkar verkið
ekki.
Ég hef verið spurður hvernig
dómstóll í Lúxemborg myndi dæma
í „er RÉTTLÆTI réttlæti“-málinu.
Mín skoðun er sú að augljóst sé að
það að fjarlægja verkið og bannfæra
með því að setja það ofan í kassa í
kjallara dómstólsins sé brot á bæði
heiðri og orðspori höfundanna. Ég
sé engar lögmætar ástæður fyrir
þessu. Það að þeir sem tóku þessa
ákvörðun hafi annan smekk en þeir
sem pöntuðu verkið er ekki lögmæt
ástæða. Því hefur verið haldið fram
að í höfundarétti sé sæmdarréttur-
inn hin listræna hliðstæða laga um
ærumeiðingar. Ég mun ekki fella
gildisdóma um smekk þeirra sem
ákváðu að henda listaverkinu „er
RÉTTLÆTI réttlæti?“. Ég læt
nægja að vísa til samanburðar
danska lögfræðingsins Rasmus
Smith Nielsen á LinkedIn við hug-
takið um úrkynjaða list (entartete
Kunst“).
Í fortíðinni gerðist það stundum,
og þá sérstaklega en ekki eingöngu
í Bandaríkjunum, að þegar nýr
framkvæmdastjóri í banka kom þar
til starfa lét hann henda þeim lista-
verkum sem honum líkaði ekki. Það
er nákvæmlega þetta sem skyld-
unni til að virða heilleika verka er
ætlað að koma í veg fyrir. Í yfirlýs-
ingunni í neon-uppstillingunni „er
RÉTTLÆTI réttlæti?“ felst að
dómstólar búa yfir miklu valdi og
ættu að spyrja sig hvernig farið er
með það vald. Hvort dómurum
finnst það óþægilegt er málinu óvið-
komandi. Í staðinn fyrir að láta fjar-
lægja verkið ættu þeir að íhuga það.
Það er ekki hægt að gera „mála-
miðlun“ í þeim skilningi að verkið
megi festa upp annars staðar í
dómshúsinu. Verkið var pantað sér-
staklega fyrir dómsalinn og ein-
göngu fyrir hann. Einungis í dóm-
salnum getur verkið náð listrænum
áhrifum sínum. Framkoma EFTA-
dómstólsins er þeim mun óskiljan-
legri þar sem hann hefur fellt tvo
fordæmisgefandi dóma í höfunda-
réttarmálunum sem kennd eru við
Astra Norge og Vigeland. Hvað
eiga þeir þegnar sem þurfa að mæta
fyrir svona dómstól að hugsa? Að
lokum: Hver svo sem hin lagalega
staða málsins er, þá er það ein-
staklega sorglegt að þetta skuli
hafa gerst þegar forseti EFTA-
dómstólsins er frá Íslandi. Ísland er
einstakur vettvangur nútímalistar
og sumir mikilhæfustu listamenn
okkar tíma eru Íslendingar.
EFTA-dómstóllinn fiktar við nútímalistaverk
Eftir Carl
Baudenbacher »Einungis í dómsaln-
um getur verkið náð
listrænum áhrifum
sínum.
Carl Baudenbacher
Höfundur er fyrrverandi forseti
EFTA-dómstólsins.
Ég var í Heiðmörk í blíðunni í dag.
Mikil gróska og fegurð en eitt
skyggir á ánægjuna að heimsækja
þennan unaðsreit okkar. Þar á ég við
rykið frá ómalbikuðum bílvegum um
svæðið.
Í hvert skipti sem bíll ók framhjá
svæðinu sem ég var á þyrlaðist upp
rykstrókur og lagðist síðan yfir um-
hverfið. Skipti ekki máli hvort farar-
tækið var lítið eða stórt, öll skildu
þau eftir rykkófið.
Heiðmörk er 70 ára um þessar
mundir og ég hef oft furðað mig á
þessu aðgerðaleysi að leggja ekki
slitlag á vegina þar. Það gera Akur-
eyringar og Egilsstaðabúar í sínum
skógum.
Einhver bar við vatnsvernd-
unarsjónarmiðum en þá má benda á
fulllagt slitlag á veginn í Bláfjöll,
sem er líka á vernduðu svæði.
Þokkalega lítur út með berja-
sprettu á svæðinu en ekki kræsilegt
að tína blessuð bláberin í rykkófinu.
Ég óska eftir svari forráðamanna
Heiðmerkur um hvort ekki standi til
að leggja slitlag á vegina þar efra.
Við höfum beðið í 70 ár eftir sóma-
samlegum vegum þar.
Unnandi Heiðmerkur.
Velvakandi Svarað í síma 569-1100 frá kl. 10-12.
Rykið í Heiðmörk
Heiðmörk Rykið frá ómalbikuðum
bílvegum um svæðið skyggir á
ánægjuna að heimsækja Heiðmörk.