Morgunblaðið - 29.08.2020, Page 26

26
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. ÁGÚST 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Reykjavík-urborgbirti hálfs-
ársuppgjör sitt í
fyrradag og í því
má sjá áhrif kór-
ónuveirufaraldurs-
ins, eins og skýrt er tekið fram
í fréttatilkynningu borg-
arinnar. Bent er á tekjufall
nokkurra þátta og aukin út-
gjöld vegna faraldursins. Ekki
þarf að efast um að þetta sé
rétt og að hluti versnandi af-
komu skýrist af þessu, en af-
koma borgarsjóðs versnar um
tæpa fimm milljarða króna á
milli ára á fyrri helmingi árs-
ins og afkoma borgarinnar í
heild sinni, en þá eru borg-
arfyrirtæki tekin með í reikn-
inginn, versnar um rúma tólf
milljarða króna.
Þess ber þó að geta að skatt-
tekjur borgarinnar haldast
nánast óbreyttar og sömuleiðis
framlög Jöfnunarsjóðs sveit-
arfélaga, en aðrar tekjur borg-
arsjóðs minnka um tæpa tvo
milljarða. Vandinn er þó frem-
ur á útgjaldahliðinni, því að út-
gjöldin hækka enn meira en
tekjurnar dragast saman.
Þetta er áhyggjuefni en ekki
ný þróun og þess vegna hæpið
að skella skuldinni af slæmum
rekstri alfarið á kórónuveir-
una. Útgjaldavöxtur borgar-
sjóðs á fyrri hluta árs í fyrra
frá jafnlengd árið 2018 var enn
meiri en á fyrri hluta þessa
árs, en munurinn er sá að þá
gat borgin skýlt sér á bak við
hratt vaxandi skatttekjur svo
að afkoman versnaði minna á
milli ára en á fyrri hluta þessa
árs. Borgin hafði einnig gert
ráð fyrir í fjárhagsáætlun
sinni fyrir þetta ár að skatt-
tekjur hækkuðu hratt, enda
skattar áfram í hæstu hæðum,
en kórónuveiran hefur að lík-
indum sett strik í þann reikn-
ing.
Þegar horft er til síðustu ára
en ekki aðeins til þess tímabils
sem kórónuveiran hefur
höggvið skörð í aðrar tekjur
borgarinnar og dregið úr vexti
skatttekna má sjá að fjárhags-
legur vandi borgarinnar er
mun djúpstæðari en svo að
hægt sé að skella skuldinni á
þann faraldur sem nú geisar.
Þetta sést ekki aðeins í
rekstrarreikningi borgarsjóðs
eða borgarinnar í heild sinni,
heldur ekki síður í efnahags-
reikningnum; þróun skulda og
skuldbindinga. Staðreyndin er
sú að þróun skulda borg-
arinnar er orðin verulegt
áhyggjuefni fyrir borgarbúa,
sem á endanum sitja uppi með
skuldaklafann.
Fyrir síðustu kosningar, í
ársbyrjun 2018, námu skuldir
og skuldbindingar
borgarsjóðs 99
milljörðum króna.
Þessi fjárhæð hef-
ur síðan vaxið í 118
milljarða króna,
eða um hálfan
milljarð á mánuði að meðaltali.
Vöxturinn er heldur hraðari á
fyrri helmingi þessa árs en
fram að því, en á því er þó eng-
inn eðlismunur og því ekki
hægt að kenna kórónuveirunni
um skuldasöfnun núverandi
meirihluta.
Þessar miklu skuldir og
skuldavöxtur borgarsjóðs eru
þó nánast lítilræði hjá þeim
gríðarlegu fjárhæðum sem
borgin í heild sinni skuldar.
Þegar núverandi meirihluti
tók við voru heildarskuldir og
-skuldbindingar um 300 millj-
arðar króna en hafa síðan vax-
ið um hátt í 80 milljarða, eða
um tæpa tvo milljarða króna á
mánuði.
Þegar árshlutareikning-
urinn var ræddur í borgarráði
í fyrradag bókuðu meiri-
hlutaflokkarnir og kenndu
efnahagsástandinu vegna
heimsfaraldursins alfarið um
stöðu borgarinnar og nefndu í
því sambandi meðal annars er-
lend lán Orkuveitu og lækkað
álverð, sem er út af fyrir sig
umhugsunarefni, en að auki
tekjusamdrátt og aukinn
kostnað. Ekkert var hins veg-
ar minnst á það sem mestu
skiptir, það er að segja þann
undirliggjandi vanda sem birt-
ist í sívaxandi skuldum á liðn-
um árum þrátt fyrir ört vax-
andi skatttekjur.
Minnihlutaflokkarnir bættu
í bókunum sínum upp fyrir
þessa yfirsjón meirihlutans.
Sjálfstæðismenn bókuðu um
vaxandi skuldir og hratt hækk-
andi launakostnað, um 9% á
milli ára. Þá minntu þeir á að
ríkið hefði nýtt uppsveiflu síð-
ustu ára til verulegrar niður-
greiðslu skulda en borgin hefði
á sama tíma og í sama góðæri
safnað skuldum. Fulltrúi Mið-
flokksins var á svipuðum slóð-
um í bókun sinni og benti á að
auknar lántökur væru „sláandi
og ljóst að mikil þörf er á enn
frekari lántökum“.
Ört versnandi fjárhagsstaða
borgarinnar á liðnum árum er
verulegt áhyggjuefni og þó að
kórónuveirufaraldurinn geri
stöðuna enn verri skýrir hann
ekki nema lítinn hluta af þeim
vanda sem borgin glímir við.
Enn meira áhyggjuefni er þó
að meirihlutaflokkarnir skuli
ekkert kannast við þann undir-
liggjandi vanda sem við er að
eiga enda gefur það viðhorf
borgarbúum litla von um að
tekið verði á þessum vanda.
Kórónuveiran hefur
slæm áhrif, en vandi
borgarinnar er mun
djúpstæðari}
Undirliggjandi fjárhags-
vandi borgarinnar
S
tjórnvöld standa frammi fyrir mikl-
um vanda. Fyrir utan heilsufarsvá
sem fylgir kórónaveirunni þarf að
bregðast hratt við sívaxandi at-
vinnuleysi. Það er ekki síður heilsu-
farsvá, því brottfall af vinnumarkaði með til-
heyrandi tekjufalli, fátækt og á stundum
einangrun getur haft mikil áhrif á heilsu fólks.
Stjórnvöld hafa brugðist hratt við ýmsum
efnahagslegum áskorunum til að halda fyr-
irtækjum gangandi en minna hefur borið á úr-
ræðum til að fjölga störfum.
Sú kreppa sem við stöndum nú frammi fyrir
er ólík þeirri sem leiddi af bankahruninu 2008.
Þá urðu nánast allar fjölskyldur fyrir höggi
vegna hækkunar á afborgunum lána auk at-
vinnuleysis en nú snertir kreppan landsmenn á
ólíkan hátt. Verðbólgan er sem betur fer ekki
farin af stað svo enn sem komið er hafa afborganir af lán-
um landsmanna og verðlag ekki hækkað svo heitið geti.
En til þess að halda þessu í skefjum verða stjórnvöld að
gera allt til að fjölga störfum. Áður höfum við í Samfylk-
ingunni talað um ábyrgð stjórnvalda þar. Það er vel hægt
að fjölga í geirum hjá hinu opinbera sem hafa verið undir-
mannaðir um margra ára skeið. Skortur á hjúkr-
unarfræðingum hefur beinlínis komið í veg fyrir eðlilegt
flæði aðgerða á heilbrigðisstofnunum sem leitt hefur til
ofálags á þá hjúkrunarfræðinga enn eru að störfum.
Sama er uppi á teningnum í lögregluliði landsins. Lög-
reglumenn eru færri í dag en fyrir tíu árum, þrátt fyrir
fjölgun íbúa og áður umtalsverðan fjölda
ferðamanna. Hver og einn lögreglumaður þarf
að sinna mun fleiri verkefnum og taka á sig
fleiri og fleiri yfirvinnutíma, rétt eins og
hjúkrunarfræðingar. Þetta ástand getur svo
leitt til mistaka í starfi og eins og áður segir,
kulnunar vegna áralangs ofálags. Núna er
tækifærið til að leysa þetta og kalla þá hjúkr-
unarfræðinga og lögreglumenn, sem flúðu bág
starfskjör og starfsaðstæður inn í ferðaþjón-
ustuna, aftur til starfa.
Annað úrræði vil ég nefna. Á árunum eftir
bankahrun var farið í fjölbreyttar aðgerðir til
að fækka atvinnulausum og má þar nefna
átakið „vinnandi veg“ sem tókst prýðilega.
Þar var fyrirtækjum veittur fjárhags-
stuðningur til að ráða fólk af atvinnuleys-
isskrá. Stjórnvöld greiddu hluta launa starfs-
manna sem ráðnir voru af atvinnuleysisskrá í allt að 12
mánuði. Fólk fór af atvinnuleysisbótum og í starf sem
mögulega varð til framtíðar. Fyrirtækin fundu fram-
leiðnina aukast og starfsfólkið sem áður hafði beðið eftir
störfum komst í virkni. Framlag stjórnvalda vegna at-
vinnuleysisbóta lækkaði og allir græddu. Þetta verkefni á
að ráðast í núna strax og vil ég hvetja stjórnvöld til þess
án tafar. Því lengur sem atvinnuleysi varir því meiri líkur
eru á félagslegum og heilsufarslegum vanda fjölskyldna.
Boltinn er hjá stjórnvöldum. helgavala@althingi.is
Helga Vala
Helgadóttir
Pistill
Fjölgun starfa er lykilatriði
Höfundur er þingman Samfylkingarinnar.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Um eða yfir 30 skaðvaldareru þekktir í trjám áÍslandi. Þeir eru mis-jafnlega aðsópsmiklir,
en nokkrir þeirra hafa gengið af
trjánum dauðum. Að sögn Brynju
Hrafnkelsdóttur, vistfræðings hjá
Skógræktinni, hefur sumarið verið
betra en hún óttaðist. „Í fyrra
fengu skordýrin gott sumar til að
byggja sig upp og ég hafði áhyggj-
ur af því að mikið tjón yrði á
trjám. Þau virðast enn vera að
byggja sig upp og hugsanlega
verða þau kröftugri á næsta ári,“
segir Brynja.
Fyrr í sumar óskaði Skóg-
ræktin eftir upplýsingum frá
landsmönnum um heilsufar skóg-
anna í landinu. Þar sagði að mik-
ilvægt væri að fá fregnir af óværu
sem vart yrði við á trjám og slíkar
upplýsingar hefðu reynst afar vel
undanfarin ár til að fylgjast með
þróun skaðvalda á trjám. Fólk var
sérstaklega beðið að hafa augun
opin fyrir nýjum pestum á hverju
svæði fyrir sig. Brynja segist fá
talsvert af fyrirspurnum frá fólki
um skordýr í görðum og á haustin
sé síðan venjan að samstarfsfólk
skili til hennar upplýsingum eftir
sumarstarf í skógum víða um land.
Dreifa sér hratt um landið
„Skaðvaldar eins og aspar-
glytta, birkikemba og birkiþéla
virðast vera að dreifa sér hratt um
landið um þessar mundir,“ sagði í
frétt á vef Skógræktarinnar.
Brynja segir að einmitt þessar
tegundir séu auk sitkalúsar helstu
vandamál í skógunum. Á heima-
síðu Skógræktarinnar er að finna
sérstakan skaðvaldavef og kennir
þar ýmissa grasa. Sumar tegund-
anna eru nýjar á Íslandi, en land-
nemum hefur fjölgað með auknum
innflutningi, hærra hitastigi og
aukinni grósku í skógunum.
„Birkiþéla fannst í vikunni í
fyrsta skipti á Egilsstöðum, en
fregnir af útbreiðslu hennar hafa
einkum verið frá stöðum á suðvest-
urhorninu og frá Akureyri,“ segir
Brynja. „Birkiþéla og birkikemba
éta innan úr laufblöðunum, en
virðast ekki drepa trén. Það er
hins vegar ekki fullrannsakað hver
áhrifin eru á vöxt og viðgang
trjánna.“ Þessar tegundir koma oft
hvor á eftir annarri á sumrin eins
og margir garðeigendur þekkja.
Fleiri tegundir gera birkinu lífið
leitt og hafa gert lengi, þar má
nefna tígulvefara og haustfeta.
Fer illa með gulvíði og viðju
Asparglyttan er ekki aðeins
vandamál í ösp heldur leggst hún á
fleiri tegundir. „Glyttan hefur
lagst á gulvíði víða á Suðurlandi og
fyrir nokkrum árum fundum við
hana fyrst á tjaldstæðinu í Skafta-
felli. Nú er hún bókstaflega að
eyða gulvíði og viðju á svæðinu og
er eiginlega verri skaðvaldur á víði
heldur en ösp, nema öspin sé þeim
mun yngri og veikbyggðari. Á há-
lendinu höfum við svo víðiglyttu,“
segir Brynja.
Hún segir að talsvert hafi ver-
ið af sitkalús síðustu ár á vestan-
verðu landinu og á Vestfjörðum, í
raun sé hún viðvarandi. Hún hafi
drepið tré, en ekki séu margir
skaðvaldar sem hafi slíkt tjón í för
með sér. Ónefnd er ertuyglan, sem
getur valdið skaða á flestum teg-
undum trjáa.
„Heilt yfir virðist þetta ár
vera í meðallagi og ekki fréttir af
miklum skaða eða nýjum teg-
undum,“ segir Brynja og ítrekar
að fregnir af óværu á trjám séu
vel þegnar
Á vettvangi Brynja Hrafnkelsdóttir skoðar skemmdir á birkitré eftir
birkikembu, en útbreiðsla kembunnar hefur aukist síðustu ár.
Um 30 skaðvaldar finn-
ast á trjám hérlendis
Ljósmynd/Erling Ólafsson
Asparaglytta Hefur farið illa með
gulvíði og viðju í Skaftafelli.
Ljósmynd/Erling Ólafsson
Birkiþéla Lirfa í laufblaði hengi-
bjarkar, útbreiðslan hefur aukist.