Morgunblaðið - 10.09.2020, Blaðsíða 31

31
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 10. SEPTEMBER 2020
Haustar Hryssingslegt var um að litast í átt að Álftanesi í vikunni, þar sem Bessastaðir og Keilir blasa við. Turninn á Bessastaðakirkju og Keilir kallast skemmtilega á.
Kristinn Magnússon
Það fór fremur hljótt
um dóm Hæstaréttar
sem féll í október 2017
í máli nr. 623/2016. Í
dómnum var tekið af
skarið um að skilmáli
um breytilega vexti
sem Íslandsbanki hf.
nýtti í lánssamningum
við neytendur væri
ólögmætur. Láns-
samningar bankans
höfðu um árabil haft að geyma sam-
bærilega skilmála og aðrir viðskipta-
bankar höfðu nýtt sambærilega skil-
mála í stöðluðum samningum fyrir
neytendalán. Þúsundir Íslendinga
kunna að eiga eða hafa átt kröfu um
endurgreiðslu ofgreiddra vaxta eða
endurútreikning á láni sínu á grund-
velli þessa stefnumarkandi dóms.
Dómurinn og eftirmál hans
Undirritaður vann nýverið úttekt
fyrir Neytendasamtökin á lagaum-
gjörð og framkvæmd stóru við-
skiptabankanna þriggja á vaxta-
breytingum lána sem innihalda
skilmála um breytilega vexti. Hluti
af þeirri sögu er framangreindur
dómur. Um margra ára skeið, áður
en dómurinn féll, var algengt í lána-
skilmálum bankanna að kveðið væri
á um heimild til þess að endurskoða
vaxtafót láns, án þess að tilgreint
væri við hvaða aðstæður eða tilefni
það væri gert. Sú framkvæmd beið
skipbrot með dómi
Hæstaréttar.
Í umræddu dóms-
máli staðfesti Hæsti-
réttur úrskurð Neyt-
endastofu um að
Íslandsbanki hf. hefði
brotið gegn 6. og 9. gr.
laga nr. 121/1994 um
neytendalán með því að
tilgreina ekki í vaxta-
endurskoðunarákvæði
lánsins við hvaða að-
stæður vextir þess
breyttust. Þá var bank-
anum bönnuð notkun vaxtaend-
urskoðunarákvæðisins með vísan til
26. gr. laga nr. 121/1994. Byggðist
niðurstaðan á því að lög um neyt-
endalán mæla fyrir um að lánssamn-
ingur við neytanda sem kveður á um
breytilega vexti þurfi að tilgreina
þær ástæður og atvik sem leitt geta
til þess að vextir taki breytingum.
Þegar dómsniðurstaðan lá fyrir
féll Íslandsbanki frá hækkun vaxt-
anna með vísan til þess að ákvæðið
um vaxtaendurskoðun væri „gallað“,
og endurgreiddi viðskiptavinum sín-
um ofgreidda vexti. Samkvæmt sam-
stæðureikningi bankans náði nið-
urstaðan til 1.600 lánasamninga og
færði bankinn niður 800 milljón
króna skuldbindingu til þess að
mæta tapi vegna dómsins. Hins veg-
ar hafnaði bankinn að gera frekari
breytingar á vaxtakjörum lánanna
og ákvað að framvegis yrðu vextir
reiknaðir miðað við upphaflegan
vaxtafót hvers láns. Fyrirspurnum
vegna sambærilegra ákvæða hjá
Landsbankanum og Arion banka var
svarað á sömu lund, þ.e. niðurstaðan
hefði einvörðungu þá þýðingu að
vextina væri ekki hægt að hækka, og
upphaflegir vextir yrðu því látnir
standa óbreyttir.
Órökrétt túlkun
Afstaða bankanna byggist á túlk-
un sem er einkar hagfelld þeim sjálf-
um, þ.e. að upphaflegir vextir láns-
ins geti staðið út lánstímann, þar
sem endurskoðunarákvæði lánsins
sé „gallað“. Sú túlkun gengur í ber-
högg við upprunaleg markmið aðila
sem semja um breytilega vexti, þar
sem lántaki hefur tekið áhættuna af
hækkandi vaxtastigi en gerir að
sjálfsögðu samtímis ráð fyrir að
njóta góðs af hagstæðri vaxtaþróun í
framtíð. Þá sækir þessi túlkun enga
stoð í dóm Hæstaréttar. Þvert á
móti hefur sú staðan verið uppi frá
fyrsta vaxtaendurskoðunardegi um-
ræddra lána, sem innihalda slíka
skilmála, að engin gild heimild er í
skilmálunum til þess að ákvarða
vaxtafót lánanna. Þar sem fyr-
irmælum lánssamninganna um vexti
og ákvörðun þeirra verður ekki beitt
er óhjákvæmilegt að líta svo á að at-
vik svari til þess að samið hafi verið
um vexti af peningakröfu án þess að
tiltaka hverjir þeir eru. Við þær að-
stæður ber að greiða vexti sam-
kvæmt 4. gr., sbr. 3. gr., laga nr. 38/
2010, vexti og verðtryggingu og
skulu þeir vera á hverjum tíma
jafnháir vöxtum, sem Seðlabanki Ís-
lands ákveður með hliðsjón af
lægstu nýju verðtryggðu útlánum
lánastofnana.
Undanfarið hefur undirritaður
haft til skoðunar mál einstaklinga
sem tekið hafa lán, sem hafa að
geyma skilmála, af þeim toga sem að
framan er lýst. Einn þeirra er að
greiða u.þ.b. 4% ársvexti af verð-
tryggðu húsnæðisláni, en almennir
vextir Seðlabankans voru 2% í ágúst
sl. Af 25 millj. króna húsnæðisláni er
munurinn um hálf milljón á árs-
grundvelli. Munurinn á almennum
vöxtum og þeim vöxtum sem bank-
arnir innheimta getur verið um 2-3%
á ári um þessar mundir á öllum þeim
lánum sem eru með umræddan skil-
mála.
Réttur til endurgreiðslu
kann að fyrnast
Hluti þeirra lána sem hafa að
geyma umræddan skilmála hefur
verið endurfjármagnaður á síðustu
misserum, en mikilvægt er að hafa í
huga að krafa til endurgreiðslu get-
ur einnig verið til staðar við þær að-
stæður, en kann hins vegar að fyrn-
ast þegar 4 ár eru liðin frá
uppgreiðslu láns.
Umbjóðendur mínir hafa farið
fram á við sinn viðskiptabanka að
kjör lánanna séu leiðrétt en verið fá-
lega tekið. Fram til þessa hefur
þeim vaxið í augum að hefja mála-
rekstur af þessu tilefni, en málsókn
kann að reynast óhjákvæmileg vilji
þeir leita réttar síns.
Þegar Íslandsbanki greindi frá
ágreiningi um breytilega vexti, og
mögulegum fjárhagslegum áhrifum
hans, í samstæðureikningi sínum
var bent á að vandamálið færi
minnkandi: „Vegna endurfjármögn-
unar og greiðslna fyrir gjalddaga
fækkar umræddum samningum í
hverjum mánuði.“ Þessi at-
hugasemd er vissulega rétt þótt hún
kunni að hljóma kuldalega í eyrum
þeirra sem telja rétt á sér brotinn.
Með hverjum mánuðinum sem líður
falla niður fyrir fyrningu hugs-
anlegar kröfur um endurgreiðslu of-
greiddra vaxta, vegna lána sem hafa
verið greidd upp á liðnum árum.
Fyrir þá neytendur sem hafa endur-
fjármagnað lán með hinum ólög-
mæta skilmála kann því að vera
brýnt að láta án tafar reyna á rétt
sinn.
Eftir Ingva Hrafn
Óskarsson »Einn þeirra er að
greiða u.þ.b. 4% árs-
vexti af verðtryggðu
húsnæðisláni, en al-
mennir vextir Seðla-
bankans voru 2% í ágúst
sl. Af 25 millj. króna
húsnæðisláni er mun-
urinn um hálf milljón
á ársgrundvelli.Ingvi Hrafn Óskarsson
Höfundur er lögmaður og meðeigandi
að Lögfræðistofu Reykjavíkur.
Ertu að ofgreiða vexti?
Íbúar á landsbyggð-
inni sem búa lengst frá
höfuðborginni eiga
þess nú kost á að fá
lægri flugfargjöld inn-
anlands. Við höfum
undirbúið verkefnið
um nokkurt skeið und-
ir heitinu skoska leiðin
– en skrefið var stigið
til fulls í gær, miðviku-
dag, þegar ég opnaði
Loftbrú með form-
legum hætti á þjónustuvefnum Ís-
land.is. Það var í senn tímabært og
sérlega ánægjulegt að koma þessu í
loftið.
Loftbrú veitir íbúum með lög-
heimili á búsetusvæðum fjærst höf-
uðborginni 40% afslátt af heildarfar-
gjaldi í þremur ferðum á ári (sex
flugleggjum) til og frá höfuðborg-
arsvæðinu. Markmiðið er mjög
skýrt, að jafna að-
stöðumun íbúa á land-
inu og bæta aðgengi að
miðlægri þjónustu í
höfuðborginni. Heil-
brigðisþjónustan er sú
sem flestir þurfa á að
halda, en ekki síður
menntun, menning og
afþreying. Með þessu
er verið að auka mögu-
leika íbúa af lands-
byggðinni á félagslegri
þátttöku í borgarsam-
félaginu sem til staðar
er á suðvesturhorni Ís-
lands.
Í samtölum mínum við fólk víðs
vegar um landið hefur umræða um
ójafnt aðgengi að þjónustu oftar en
ekki skipað stóran sess í huga fólks.
Flestir landsmenn búa á suðvestur-
horninu og hefur opinber þjónusta
byggst þar upp. Þeir sem búa lengst
frá höfuðborginni þurfa því að reiða
fram hærri fjárhæðir til að komast á
milli landsvæða en þorri lands-
manna til að fá aðgang að sömu
þjónustu. Þetta er skekkja í kerfinu
sem þarf að leiðrétta, ekki síst með
það í huga að Reykjavík er höfuð-
borg allra landsmanna.
Fyrirmyndin að Loftbrú er sótt
til Skotlands. Þar hefur þessi leið
heppnast vel og hjálpað til við að
halda í og laða að ungt fólk til af-
skekktra svæða. Skoska leiðin var
eitt af loforðum Framsóknarflokks-
ins fyrir síðustu kosningar og ein af
aðgerðum í stjórnarsáttmála ríkis-
stjórnarinnar.
Í mínum huga er Loftbrú ein af
mikilvægari byggðaaðgerðum sem
ráðist hefur verið í og með því tekið
stórt skref til að koma á móts við
grunnþarfir fólks sem býr úti á
landi. Ísland ljóstengt er annað gott
dæmi um vel heppnaða byggðaað-
gerð sem leggur áherslu á sem mest
jafnræði landsmanna hvað varðar
aðgang að fjarskiptainnviðum.
Lægri flugfargjöld verða liður í
að gefa fólki kost á því að velja sér
búsetu óháð starfi og leiða til þess
að búseta á landsbyggðinni verði
auðveldari. Búseta á landsbyggðinni
mun styrkjast sem hefur jákvæð
áhrif á íbúðaverð. Þá mun leiðrétt-
ing þessi hafa víðtæk samfélagsleg
áhrif, auka lífsgæði fólks sem á þess
kost að skreppa til borgarinnar fyrir
lægra fargjald, nýta ferðina og
heimsækja ættingja og vini.
Í Skotlandi hefur flugferðum
fjölgað og ef greiðsluþátttaka
stjórnvalda með þessum hætti
hjálpar flugfélögum að halda uppi
þjónustustigi er það af hinu góða og
stuðlar að öruggum samgöngum.
Einhverjir hafa haft þær áhyggjur
að flugfélögin myndu sjá sér leik á
borði og hækka fargjöldin en mér er
það til efs að það væri góð ákvörðun
að hækka flugfargjöld til allra hinna
sem njóta ekki þessara mótvægis-
aðgerða.
Það er afskaplega einfalt að nýta
sér afsláttarkjör með Loftbrú. Á Ís-
land.is auðkennir fólk sig með raf-
rænum skilríkjum og sér þar yfirlit
yfir réttindi sín. Þeir sem vilja nýta
afsláttinn sækja sérstakan afslátt-
arkóða sem nota má á bókunar-
síðum flugfélaga þegar flug er pant-
að. Ég hvet ykkur til að kynna
ykkur málið frekar á vefnum
Loftbru.is.
Eftir Sigurð Inga
Jóhannsson » Í mínum huga er
Loftbrú ein af mik-
ilvægari byggðaaðgerð-
um og tekið er stórt
skref til að koma á móts
við grunnþarfir fólks
sem býr úti á landi.
Sigurður Ingi
Jóhannsson
Höfundur er formaður Framsókn-
arflokksins og samgöngu- og sveit-
arstjórnarráðherra.
Lægri flugfargjöld með Loftbrú
jafna aðstöðumun íbúa landsins