Morgunblaðið - 17.10.2020, Blaðsíða 45

MENNING 45
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. OKTÓBER 2020
VIÐTAL
Kristín Heiða Kristinsdóttir
khk@mbl.is
„Mér finnst æðislegt að vera umvafin
heitum gufum og gróðurhúsum og
allir taka svo vel á móti mér hérna,“
segir Elísabet Jökulsdóttir rithöf-
undur sem flutti fyrir þremur vikum í
Hveragerði en hún sendi nýlega frá
sér bókina Aprílsólarkuldi, frásögn
um ást og geðveiki og huggun. Í
þeirri sögu segir frá ungri móður,
Védísi, föðurmissi hennar, ástinni og
ferlinu inn í geðsjúkdóm. Sagan er að
hluta til byggð á eigin reynslu
Elísabetar.
„Þetta er vissulega saga mín, en ég
beiti aðferðum skáldskaparins á hana
og þessi saga hefði orðið allt öðruvísi
ef ég hefði skrifað hana í fyrstu per-
sónu um mig. Ég bjó til persónuna
Védísi og hún er ljóslifandi fyrir mér,
hún er persóna sem er ekki ég. Ég
finn til með Védísi sem hafði stórar
hugmyndir um tilgang lífsins og ást-
ina, en hún verður fyrir áföllum og
fær geðsjúkdóm. Ég er ekki viss um
að ég hefði fundið svona til með
sjálfri mér ef ég hefði skrifað söguna
um mig.“
Hrikalegt að veikast á geði
Elísabet segist hafa verið í tíu ár
að skrifa þessa sögu. „Af því það var
svo hrikalegt að veikast á geði. Það
var sárt fyrir mig sem manneskju og
ég mætti miklum fordómum í sam-
félaginu á þeim tíma sem sagan ger-
ist, á áttunda áratugnum. Ég var allt-
af að reyna að skrifa þessa sögu,
pældi endlaust í því hvernig hún ætti
að vera og ég var í raun komin með
nokkur handrit að henni, en ég náði
aldrei sambandi við söguna. Fyrr en
einn daginn þegar ég settist í sófann
og sagði við sjálfa mig: Elísabet,
segðu söguna bara eins og hún var.
Aprílsólarkuldi er mín saga eins og
hún var, þó ég geri eins og krakk-
arnir, breyti nöfnum og leiki mér. Ég
skrifaði hana á þremur vikum, sagan
ruddist fram eins og eldgos og
hraunstraumur. Ég sat við og skrif-
aði og gat ekki hugsað um neitt ann-
að. Ég var bogin í baki við að koma
henni frá mér, en það er ekkert víst
að hún hefði komið svona hratt nema
af því ég hafði verið að reyna að
skrifa hana í áratug, það var nauð-
synlegur undanfari.“
Þetta er líka skemmtileg saga
– Ertu laus undan aprílsólarkuld-
anum í sálinni, sem þú fannst þegar
þú stóðst yfir gröf pabba þíns?
„Þegar manni eru gefin ýmis áföll
yfir æfina, þá held ég að tilfinningin
frá þeim komi upp öðru hverju.
Stundum alveg óvænt, ég er kannski
í berjamó og yfir mig hellist sakn-
aðartilfinning. Líf mitt var heltekið af
sorginni eftir föðurmissinn, ég var að
rústa lífi mínu. Árið 2004 fór ég til
Jemen, þar sá ég sólina rísa upp og
áttaði mig á að ég var búin að drösl-
ast með sorgina alla leið þangað. Tví-
burarnir mínir sögðu við mig þegar
þeir voru 12 ára: Mamma, prófaðu að
skrifa góðu minningarnar, þá get-
urðu grátið. Ég gerði það og gaf út
bók árið 2006 um góðu minningarnar,
en ég gat ekki grátið, gat ekki losað
sorgina. Kannski er þessi bók, Apríl-
sólarkuldi, ákveðinn grátur,“ segir
Elísabet og tekur fram að sagan
hennar sé líka rosa skemmtileg.
„Hún er ekkert þung, heldur létt-
skrifuð og þarna eru margar
skemmtilegar persónur sem koma
við sögu.“
Fannst Guð hafa valið mig
Elísabet segir að hið langa sorgar-
ferli hafi í raun verið mjög gjöfult, því
hún hafi skrifað svo margt um það.
„Ég hef syrgt í gegnum skrifin, ég
hef til dæmis verið að skrifa leikrit í
25 ár og eitt þeirra fjallar um stelpu
sem missir pabba sinn og er send í
ferðalag til að leita að tárinu, en tárið
er persóna í verkinu. Mig dreymir að
sjá þetta litla tár á stóru sviði, því
mannkynið þarf á þessu tári að halda
núna.“ Hún segir að sjálfsmynd
hennar hafi verið alveg rústuð eftir
að hafa alist upp við alkóhólisma og
að hún hafi farið inn í skaðlegt ástar-
samband. „Ég fékk áfall ofan í áfall,
fyrst dó pabbi minn og svo fór mað-
urinn sem ég elskaði frá mér. Þegar
maður elst upp við alkóhólisma þá er
enginn farvegur fyrir sorgina, maður
fer bara í kremju og fer að drekka og
verður yfir sig ástfanginn, af því
maður þarf á öðrum að halda. Ég
veiktist alvarlega á geði þegar geð-
sjúkdómurinn Bipolar 1 leysist úr
læðingi hjá mér, þá fylltist ég krafti
og mér fannst að Guð hefði valið mig.
Hugsanir mínar snerust hratt eins og
sagarblað, ég var sannfærð um að ég
væri með ofurkraft og ætti að frelsa
mannkynið.“
Ég veit ekki hvar ég væri
Elísabet segir að í lok bókar hafi
hún komist að því að þessi sorg sner-
ist ekki öll um pabba hennar, heldur
um mömmuna.
„Mamma var svo upptekin af
pabba mínum, þó ég viti vel að hún
reyndi sitt besta til að hugsa um okk-
ur börnin sín. Öll þessi pabbasorg hjá
mér var til að blokkera sorgina út af
því að tengslin við mömmu höfðu
rofnað. Í bókinni er göldróttur endir,
en þar segir frá því þegar Védís kem-
ur til mömmu sinnar mjög veik á geði
og mamman kallar til lögregluna.
Þegar Védís er tekin burt með valdi
af heimili móður sinnar, þessarar
móður sem hún kannski þráði allan
tímann, þá hrópar hún: Mamma! Þá
kemur í ljós að mamman er heim-
urinn, það er móðirin sem býr til
merkingu heimsins, alla vegana í
þessu tilviki. Það tók mig mörg ár að
fyrirgefa að mamma skyldi hafa svift
mig sjálfræði. Ég gerði mér grein
fyrir því miklu seinna að hún hafði
með því bjargað lífi mínu,“ segir El-
ísabet og bætir við að hún sé mjög
stolt af sjálfri sér að hafa gefið út
þessa bók, því hún hafi þjáðst mikið
af kvíða á þessu ári.
„Ég veit ekki hvar ég væri ef
Aprílsólarkuldi hefði ekki komið út.“
Morgunblaðið/Eggert
Persónuleg „Þetta er vissulega saga mín, en ég beiti aðferðum skáldskaparins á hana og þessi saga hefði orðið allt
öðruvísi ef ég hefði skrifað hana í fyrstu persónu um mig,“ segir Elísabet um nýútkomna bók sína.
Sagan ruddist fram eins og
eldgos og hraunstraumur
 Elísabet Jökulsdóttir sendir frá sér bókina Aprílsólarkuldi, frásögn um ást og geðveiki og huggun
Sýning Dýrfinnu Benitu Basalan,
Náttúrlega brothætt / Natural
Fragility, verður opnuð í galleríinu
Þulu í dag, laugardag, kl. 13 til 18
og mun sýningin standa yfir til 8.
nóvember. „Þegar ég teikna eða
mála verk skiptir mig máli að
draga fram sterka kvenlega orku
og skapa litríka skynörvandi sögu.
Ég dreg myndheim minn ýmist úr
myndasögum, tarotspilum og per-
sónulegri reynslu minni úr hvers-
dagsleikanum jafnt og drauma-
heimi. Hliðarheimur verka minna
er opið rými sem hver og einn má
forvitnast um á eigin forsendum og
finna eigið sjálf í litunum og lín-
unum. Heimurinn er mótaður af
hugarlífi listakonunnar en einnig
áhrifum samfélags og poppkúltúr.
Náttúran nýtur sín og tjáir sig,
fantasía og hryllingur er eðlilegur
og það er ákveðin huggun í drama-
tíkinni,“ skrifar Dýrfinna í tilkynn-
ingu.
Vegna Covid-19 verður fjórum
gestum hleypt inn í einu við opnun
sýningarinnar og mælt með því að
fólk beri grímu.
Á sýningu Hluti af verki eftir Dýrfinnu.
Náttúrlega brot-
hætt opnuð í Þulu
Noregur, Svíþjóð og Danmörk hafa
árum saman, eða frá 1962, samein-
ast um sýningar á Feneyjatvíær-
ingnum í myndlist í sýningarskála
sem þjóðirnar eiga saman og nefn-
ist upp á ensku Nordic Pavilion.
Finnar og Íslendingar hafa hins
vegar sýnt í sérskálum. Nú hefur
sýningarnefnd þjóðanna þriggja
ákveðið að breyta nafni skálans fyr-
ir næsta tvíæring sem verður settur
upp 2022, eftir að þeim sem átti að
vera í ár var aflýst vegna Covid-19.
Kastljósinu verður beint að mynd-
list Sama, sem búsettir eru nyrst í
Noregi og Svíþjóð, og skálinn
nefndur Sámi Pavilion. Höfundar
verkanna sem sýnd verða eru þrír
Samar, Pauliina Feodoroff, Máret
Ánna Sara og Anders Sunna.
Norræni skálinn Skáli Noregs, Svíþjóðar
og Danmerkur, hannaður af Sverre Fehn.
Norræni skálinn
kenndur við Sama 39