Morgunblaðið - 24.12.2020, Blaðsíða 18

18 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 24. DESEMBER 2020
VIÐTAL
Andrés Magnússon
andres@mbl.is
Magnús L. Sveinsson, lengi formað-
ur Verzlunarmannafélags Reykjavík-
ur (VR) og forseti borgarstjórnar,
hefur skrifað bók sem kallast „Af
moldargólfi í ólgusjó verkalýðsmála“.
Sá titill segir raunar heilmikla sögu
um lífshlaup Magnúsar, en það má
eiginlega kalla hann þriggja alda
mann. Hann ólst upp á þröngu og
köldu heimili austur á Rangárvöllum,
þar sem voru moldargólf alls staðar
nema í baðstofunni, vatnið sótt í læk-
inn og löng leið í
kaupstaðinn.
Kjörin voru
kröpp og hver
dagur lífsbarátta
á fátæku og
barnmörgu heim-
ili. Þaðan er óra-
langur vegur í
tæknivætt vel-
megunarþjóð-
félag nútímans, en Magnús fetaði
hann allan og átti sinn þátt í því upp-
byggingarstarfi.
Að því leyti er saga hans saga ís-
lensku þjóðarinnar, sem braust frá
örbirgð til allsnægta á nokkrum ára-
tugum. Fyrir ungt fólk kann það að
virðast aftur í grárri forneskju, en
Magnús L. Sveinsson man það allt og
lýsir af eigin reynslu og yfirsýn,
þekkingu og innsæi. Hann skrifar
fjörlega frá eigin brjósti og kemur
víða við, enda var hann lengi í hring-
iðunni miðri og gefur fágæta og
skýra innsýn í flókna atburðarás þess
þegar þjóðin kemst til manns og
Reykjavík breytist úr bæ í borg.
– En hvernig er að vera þriggja
alda maður?
„Ég trúi því nú varla sjálfur hvern-
ig allt hefur breyst á þessum tíma og
ég trúi því varla sjálfur hvað maður
upplifði sem lítill strákur. Ég vil nú
taka fram að foreldrar mínir töluðu
aldrei um að þau væru fátæk; þau
fóru vel með peninga. En foreldrar
þeirra bjuggu við sára fátækt, sér-
staklega föðurfólkið, hún í koti á
Rangárvöllum og hann að róa frá
Eyrarbakka og ekkert til matarkyns
nema mjólk úr kúnni, þessari einu.
Þessar blessaðar kynslóðir, konur
og karlar, sem á undan okkur fóru,
mikið óskaplega hefur þetta fólk lagt
mikið á sig og lifað erfiða daga. En
það undi þessu og mesta furða hvað
þetta fólk var glatt.“
Verði ljós
– Hver er minnisstæðasti atburð-
urinn þegar þú lítur aftur?
„Það var þegar Jón bróðir minn,
sem var elstur, fékk þá hugmynd að
setja upp vindmyllu, eins og við höfð-
um séð við skólann okkar á Strönd.
Hann talaði pabba og mömmu inn á
þetta og pabbi ræddi þetta við vin
sinn Ingólf Jónsson, þá kaupfélags-
stjóra á Hellu, og hann gekk í að út-
vega hana. Þetta var heilmikið fyrir-
tæki, það þurfti að steypa undir og
það var enginn rafvirki, heldur stóð
Jón bróðir í því, 15 ára gamall, að
draga leiðslurnar inn, tengja við
geyminn og aftur við ljósaperuna.
Ég gleymi aldrei spennunni, þegar
allt þetta var tilbúið, þegar við stóð-
um öll inni í baðstofunni á Uxahrygg
og pabbi fór út að setja vindmylluna
af stað. Svo sáum við ljósið kvikna á
ljósaperunni. Það var ótrúlegt. Og
erfitt fyrir ungt fólk í dag að gera sér
þetta í hugarlund.“
Verkalýðsbaráttan
Stærsti hluti bókarinnar snýst þó
um störf Magnúsar eftir að hann er
kominn í borgina, þar sem hann gaf
sig að bæði stjórnmálum og verka-
lýðsmálum, en hann starfaði hjá
Verzlunarmannafélaginu í rúm 40 ár,
þar af formaður í 22 ár. Hann var í
borgarstjórn í 20 ár og forseti
borgarstjórnar í níu ár. Þar kennir
margra grasa, en ekki er þó síst fróð-
legt að lesa um þá gerbreytingu sem
orðið hefur á kjörum launafólks á
þeim tíma, en einnig þær fórnir sem
launþegar þurftu að færa, jafnvel fyr-
ir réttindum sem nú þykja sjálfsögð.
„Þegar ég var hjá VR var vinnu-
markaðurinn og þjóðfélagið að breyt-
ast mjög ört. Eins og sést kannski á
því að þegar ég byrjaði að vinna fyrir
félagið 1960 voru um 2.000 félagar í
því, en þegar ég hætti árið 2002 voru
þeir orðnir 30.000. Í upphafi var VR
frekar veikburða félag og átti alls
ekki upp á pallborðið hjá þeim sem
öllu vildu ráða í verkalýðshreyfing-
unni, en það varð öflugasta verka-
lýðsfélag landsins. Um leið var það
framsæknasta verkalýðsfélag lands-
ins, óhrætt við að horfast í augu við
raunveruleikann og að tefla fram nýj-
ungum með hagsmuni félaganna að
leiðarljósi en ekki einhvern pólitískan
leikaraskap. Það segir sig sjálft að á
þessum rúmum fjórum áratugum
urðu gríðarlegar þjóðfélagsbreyt-
ingar sem verkalýðshreyfingin þurfti
að að laga sig að. Þar var VR alltaf í
fararbroddi. Ekki aðeins í hinum
hefðbundnu kjaramálum, heldur ekki
síður hvað varðar stóraukna þjón-
ustu félagsins við félagana.“
– En það kostaði fórnir?
„Við þekkjum það að öll þessi rétt-
indi, sem samið hefur verið um, kost-
uðu baráttu og þrautseigju, það kom
ekkert af sjálfu sér. Fólk man það til
dæmis sjaldnast að baráttan fyrir
stofnun Atvinnuleysistryggingasjóðs
árið 1955 kostaði sex vikna verkfall
lægst launaða fólksins, verkakvenna
og verkamanna í Reykjavík og Hafn-
arfirði. Þetta fólk bjó flest við efna-
leysi en fórnaði sex vikna launum til
að fá þetta fram. Þeirrar baráttu
njótum við nú í öryggi og bættum
lífskjörum allra, vinnuveitenda sem
launþega.
Samt var það svo að upphaflega
átti verslunar- og skrifstofufólk ekki
aðeild að sjóðnum. Það kostaði annað
verkfall.“
– Það hefur þó mjakast áfram?
„Jú, mikil ósköp. Það sjáum við
bara af lífskjörunum, sem eru með
þeim bestu í heimi. En það er samt
mikið óunnið enn, eins og við sjáum
á launabili kynjanna. Á sínum tíma
voru sett lög sem áttu að tryggja
launajafnrétti, en samt hafa síðan
margsinnis verið sett lög sem bein-
línis koma í veg fyrir að launabilinu
sé eytt. Með margendurtekinni
lagasetningu um skerðingu á lágum
launatöxtum hafa vinnuveitendur í
síauknum mæli yfirborgað karlana,
en eftir sitja konurnar á lágum töxt-
um. Það er meginorsök launabilsins
milli kynjanna og þar bera stjórn-
völd mesta ábyrgð.“
– Hvað finnst þér brýnast af því
sem eftir stendur?
„Brýnasta verkefnið nú, rétt eins
og áður, er að horfa til þeirra sem
bágast eiga. Það er verkefni sem
kemur okkur öllum við.
Hér hefur auk þess bæst við fólk
erlendis frá, mikið í lægst launuðu
störfin, sem oft á sér ekki málsvara.
Okkur ber sérstök skylda til þess að
gæta hagsmuna þess og þar gegna
stéttarfélögin ríku hlutverki.
Það snýst þó ekki um það eitt,
heldur einnig að auðvelda þessu
fólki að koma undir sig fótunum,
komast í álnir og til að bjarga sér
sjálft. Þar mætti til dæmis huga að
því að auðvelda fólki að eignast eigið
heimili. Borgin á ógrynni leiguhús-
næðis, en af hverju er aðeins leigt
út, af hverju má ekki selja fólki
þetta sama húsnæði á góðum kjör-
um?“
Lærdómarnir
– En hvaða lærdóma hefur þú
dregið af þessu viðburðaríka lífs-
hlaupi?
„Lærdómarnir eru fleiri en ég fæ
talið, en það situr í mér það sem for-
eldrar mínir kenndu mér og á alltaf
við: Sýnið réttlæti og sanngirni við
annað fólk, segið alltaf satt og verið
heiðarleg og hjálpfús við alla. Það eru
jafngóð heilræði nú sem þá.“
Horfum til þeirra sem bágast eiga
 Magnús L. Sveinsson í viðtali vegna útgáfu endurminninga  Kröpp kjör í uppvexti hjá þriggja
alda manni  Æviverkið var verkalýðsbarátta og stjórnmál en þau eru honum enn hugleikin
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Verkalýðsleiðtogi Magnús L. Sveinsson með bókina í sólstofunni á heimili sínu í Breiðholti. Bókarkápumyndina gerði Árni Elvar.