Morgunblaðið - 31.12.2020, Qupperneq 39

STJÓRNMÁL 39
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 31. DESEMBER 2020
Hvílíkt ár! Við höfum lesið um harðindavetur ogdrepsóttir. Árið byrjaði með snjóflóði og ham-faraveðri svo vikum skipti og lauk með aur-skriðum. Blessunarlega án manntjóns. En ég
hygg að fæst okkar hafi ímyndað sér að á okkar dögum
myndum við glíma við heimskreppu vegna farsóttar.
Þegar við fögnum nýju ári horfum við með bjartsýni til
þess að við fáum brátt bóluefni til að sigrast á vágestinum.
Klaufagangur ríkisstjórnar og upplýsingaóreiða um hvenær
við getum hent þessari boðflennu út í hafsauga breytir ekki
þeirri bjartsýni. Góður árangur í sóttvörnum stafar m.a. af
samstarfi ríkis og einkaaðila. Því verður ríkisstjórnin að
leggja tortryggni sinni gagnvart einkaaðilum á heilbrigðis-
sviði og nýta öll þau sambönd sem hún hefur til að tryggja
hagsmuni Íslendinga.
Við stöndum í þakkarskuld við þá sem af þekkingu og
hyggjuviti hafa stýrt erfiðum en óhjákvæmilegum sótt-
vörnum hér á landi. Um allt samfélagið er líka fólk, sem í
þessari glímu hefur lagt meira á sig en ætlast má til í þágu
heildarinnar. Fyrir það erum við endalaust þakklát.
Vitaskuld hefur sumt orkað tvímælis. En það sem máli
skiptir er að í heild leysti sóttvarnateymið verkefnið vel af
hendi og skapaði nauðsynlega samstöðu.
Hnapphelda stjórnarsamstarfsins
Viðreisn hefur stutt þá hugsun að skuldsetja ríkissjóð
tímabundið til þess að brúa bilið fyrir þau heimili og fyrir-
tæki, sem harðast hafa orðið fyrir barðinu á kreppunni.
Þannig að viðspyrnan verði sem snörpust fyrir íslenskan
efnahag þegar þar að kemur. Ágreiningurinn við ríkis-
stjórnina hefur ekki snúist um þessa hugmyndafræði.
Kjarninn í gagnrýni Viðreisnar á efnahagsaðgerðirnar er
sá að okkur fannst ekki nógu stór skref stigin strax. Þegar
við fluttum tillögur um stærri skref í byrjun faraldursins
voru þær felldar. Ríkisstjórnin kom svo með margar þeirra
mánuðum seinna. Snarpari viðbrögð hefðu veitt okkur sterk-
ari viðspyrnu.
Satt best að segja held ég að þessi seinu viðbrögð stafi
ekki einvörðungu af skilningsleysi forystumanna stjórnar-
flokkanna. Vandinn liggur í eðli stjórnarsamstarfsins.
Það varð til í blússandi góðæri og grundvöllur stjórnar-
sáttmálans var kyrrstaða. Nema fyrir ríkissjóð sem ríkis-
stjórnin gerði ósjálfbæran löngu fyrir veiru. Stjórn, sem
mynduð er á kyrrstöðuforsendum, á erfitt með að bregðast
við breyttum aðstæðum, hvað þá nýjum áskorunum með
markvissri stefnu.
Þessi eðlislæga hnapphelda stjórnarsamstarfsins verður
svo enn alvarlegri þegar við á nýju ári þurfum að leggja línur
um viðreisn landsins.
Ný og betri stjórnarskrá
Ég tók því vel þegar forsætisráðherra bauð öllum þing-
flokkum í byrjum kjörtímabilsins til samstarfs um heild-
stæðar breytingar á stjórnarskrá. Verkinu átti ljúka á tveim-
ur kjörtímabilum.
Nú er komið að skuldadögum fyrri áfanga. Forsætisráð-
herra hefur kynnt fjögur frumvörp. Ég hef boðist til að
standa að flutningi þriggja þeirra.
Auðlindaákvæðinu óbreyttu get ég aftur á móti ekki fylgt.
Ástæðan er sú að þar er þjóðareign auðlinda ekki tryggilega
meitluð í stein með ótvíræðu skilyrði um endurgjald fyrir
tímabundnar nýtingarheimildir.
Þá hefur forsætisráðherra ekki efnt það, sem samþykkt
var í byrjun, að koma fram með tillögu sem færir fólkinu í
landinu rétt til að ákveða sjálft í þjóðaratkvæðagreiðslu
hvernig það kýs að skipa málum varðandi fjölþjóðasamvinnu
landsins á krefjandi tímum. Að þjóðin fái það frelsi í
stjórnarskrá sem hún þarf til að kveða á um eigin framtíð.
Ef engar breytingar verða á afstöðu stjórnarflokkanna
verða alþingiskosningarnar úrslitaorrusta um þessi grund-
vallarágreiningsefni.
Í þeirri baráttu mun Viðreisn standa vörð um þá ríku al-
mannahagsmuni, sem að baki búa, og heita því að leggja sitt
af mörkum til að ljúka heildarverkinu á næsta kjörtímabili.
Ný viðreisnaráætlun um meiri hagvöxt
Á næstu árum þurfum við að gera miklu meira en að reisa
við þá efnahagsstarfsemi sem lamaðist í kreppunni: Auka
þarf verðmætasköpun verulega umfram það til að geta staðið
undir skuldunum.
Í fjármálaáætlun til næstu fimm ára hafa flokkarnir lengst
til vinstri og hægri náð saman um heildarumfang ríkisút-
gjalda. Ég reikna ekki með stórum ágreiningi um þá niður-
stöðu. En krafan verður því sterkari um hagræðingu og
skipulagsbreytingar í ríkisrekstrinum til að nýta fjármunina
betur þar sem þörfin er mest.
Stærsti vandinn felst í hinu að stjórnarsamvinna um kyrr-
stöðu og íhald á engin svör við því hvernig auka á hagvöxt
þannig að skuldasöfnunin þrengi ekki að velferðarkerfinu.
Kunnuglegt stef um skattahækkanir er ekki lausnin.
Stjórnarflokkarnir segja það eitt að trú þeirra sé að við
munum nálgast sama hagvaxtarstig og áður. En sú trú dugar
engan veginn eigi að verja velferðarkerfið og vinna á skulda-
vandanum.
Hér duga engin vettlingatök. Við þurfum að setja okkur
markmið lengra fram í tímann. Til þess að atvinnulífið geti
hlaupið hraðar þarf að ryðja hindrunum úr vegi. Það kallar á
margvíslegar skipulagsbreytingar og undan því verður ekki
vikist að grípa þau tækifæri sem felast í fjölþjóðasamvinnu.
Við þurfum nýja viðreisnaráætlun fyrir Ísland. Þar sem
frjálslyndi er lykillinn.
Samstarf við Evrópusambandið um stöðugri krónu
Virkari samkeppni er mikilvæg forsenda þess að hægt
verði að auka framleiðni í atvinnulífinu. Til þess þurfa sér-
hagsmunir að víkja fyrir almannahagsmunum.
Sjávarútvegurinn hefur skilað mikilli framleiðni og verð-
mætum. Þar eru enn ónýtt tækifæri. Markaðslausnir við
ákvörðun veiðigjalda í tímabundnum samningum eru eitt
skref. Annað felst í auknu gegnsæi, kröfum um skráningu á
hlutabréfamarkað og skilyrðum um dreifða eignaraðild að
stærstu fyrirtækjum.
Auka á stuðning við landbúnaðinn. Um leið þarf að leysa
nýja verðmætasköpun úr læðingi með frjálsara kerfi og teng-
ingu við loftlagsmarkmið.
Stöðugur gjaldmiðill er síðan helsta forsenda framleiðni-
aukningar. Sá mikli vöxtur í nýsköpun og þekkingariðnaði,
sem við þurfum að reiða okkar á næsta áratug, verður því að-
eins að veruleika að við fáum stöðuga mynt. Hér er til mests
að vinna og engu einasta tækifæri má tapa.
Árlegur kostnaður almennings og fyrirtækja vegna krón-
unnar hleypur á tugum milljarða. Byrðin vegna skuldavand-
ans verður einnig þyngri vegna krónunnar.
Viðreisn ætlar því að leggja til að án tafar verði leitað eftir
formlegu samstarfi við Evrópusambandið, á grundvelli
aðildar okkar að innri markaði þess, til þess að verja stöð-
ugra verðgildi krónunnar. Síðan verður að opna fleiri útflutn-
ingsmöguleika, efla samkeppni og menningarsamstarf með
fullri aðild að Evrópusambandinu.
Kosið um frjálslyndi eða íhald
Þetta er kjarninn í nauðsynlegum breytingum. Engri þjóð
hefur tekist að ná þeim hagvexti, sem við þurfum nú svo sár-
lega á að halda til að verja velferðarkerfið, nema með miklum
skipulagsbreytingum og nýjum skrefum í fjölþjóðasamvinnu.
Fjölþjóðasamvinna er líka forsenda þess að við náum sett-
um markmiðum í loftslagsmálum. Án raunhæfra aðgerða
geta þau orðið dýrkeyptari en veiran. Í heild hanga fjölmörg
brýn verkefni á þessari spýtu áætlunar um viðreisn efna-
hagsins.
Kosningarnar næsta haust snúast því ekki eins og stund-
um um óskalista, heldur um frjálslyndi eða íhald, vöxt eða
stöðnun.
Leysum gátuna
Þegar við stöndum andspænis miklum áskorunum reynir á
þá kjölfestu sem við eigum í íslenskum menningararfi. Þar
sem jafnréttisáherslur leika líka stærra hlutverk en áður.
Gleymum aldrei að við erum að vinna fyrir fólkið okkar og
ættarlandið sjálft.
Þorsteinn Erlingsson varð þjóðskáld á átakatíma í ís-
lenskri sögu þegar við brutumst til sjálfstæðis til þess að
skipa eigin málum að vild og haga samvinnu við aðrar þjóðir
eins og best þjónaði okkar hagsmunum. Hann unni Íslandi,
var eldhugi, jafnaðarmaður en jafnframt óhræddur við að
brýna landa sína til að takast á við nýjar áskoranir.
Mér finnst sem þessar ljóðlínur hans eigi vel við það mikla
verkefni, sem við okkur blasir nú:
Því sá, sem hræðist fjallið og einlægt aftur snýr,
fær aldrei leyst þá gátu: hvað hinum megin býr.
Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, formaður Viðreisnar
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Viðreisn Íslands!
Kosningarnar næsta haust snúast því ekki eins
og stundum um óskalista, heldur um frjálslyndi
eða íhald, vöxt eða stöðnun.