Lögmannablaðið - 2019, Blaðsíða 12

12 LÖGMANNABLAÐIÐ TBL 02/19
trúnaðarskyldu viðkomandi stjórnanda. Að mati Óttars ber
þó að fara varlega þegar stuðst er við óskrifaðar reglur í
refsimálum. Séu heimildir rúmar ber ákæruvaldi að sýna
fram á verulegt eða gróft frávik frá venjum eða þeim
starfsháttum sem stjórnandanum bar að fylgja. Í Imon­
málinu var svo talið verið.
Varðandi sérstaka stöðu félagsstjórnar og þær víðtæku
valdheimildir sem félagsstjórnir fara með í umboði
hluthafa nefndi Óttar dóm Hæstaréttar frá 19. janúar
2017 í máli nr. 525/2015, hið svokallaða SPRON­mál,
þar sem stjórnarmenn og framkvæmdastjóri voru ákærð
fyrir umboðssvik vegna lánveitingar sem þau höfðu tekið
ákvörðun um á stjórnarfundi. Tekist var á um hvort og
að hvaða marki útlánareglur sparisjóðsins, sem stjórnin
hafði samþykkt, hafi átt við um lánveitingar sem teknar
voru á vettvangi stjórnar. Hæstiréttur taldi stjórnina vera
bundna af lánareglunum. Óttar sagði nálgun Hæstaréttar
umdeilanlega í ljósi stöðu félagsstjórnarinnar og þeirra
ríku valdheimilda sem stjórnin hefur og það hefði því að
hans mati verið réttara að leggja til grundvallar að stjórnin
væri ekki bundin af reglunum, enda hefði stjórnin með
meirihlutaákvörðun getað breytt þessum reglum. Það væri
þó ekki útilokað að hafa hefði mátt reglurnar til hliðsjónar
við mat á því hvað teldist hæfileg áhætta fyrir sparisjóðinn
án þess þó að fela í sér formlega takmörkun á víðtæku
umboði félagsstjórnarinnar. Þá tók Óttar fram að ákærðu
í málinu voru sýknuð þar sem ósannað þótti að þau hafi af
ásetningi misnotað aðstöðu sína hjá sparisjóðnum.
Óttar taldi að dómstólar myndu almennt ekki endurskoða
viðskiptaákvarðanir stjórnenda að því gefnu að stjórnendur
hafi ekki haft hagsmuni andstæða við félagið sem þeir
gegna trúnaðarstörfum fyrir, og að ákvörðunin hafi verið
tekin á upplýstum grunni og í góðri trú. Vísaði hann til
dóms Hæstaréttar í máli nr. 350/2009 þar sem tekið var
fram að stjórnendur félags taki ákvarðanir um fjárhagslegar
ráðstafanir og dómstólar geti ekki fjallað um hvort þær hafi
verið nauðsynlegar eða ekki.
Auðgunarásetningur (veruleg fjártjónshætta)
Aðeins verður refsað fyrir umboðssvik þegar brotið hefur
verið framið í auðgunarskyni. Orðin „í auðgunarskyni“
hafa verið skýrð þannig að með þeim sé átt við að
ásetningur brotamanns hafi verið sá, að afla sér eða öðrum
fjárvinnings á þann hátt, að annar maður biði ólöglega
fjártjón að sama skapi. Sagði Óttar að í fæstum tilvikum
væri það þó svo þegar um umboðssvik er að tefla að tjón
raungerist samstundis, því að stjórnandi tekur ákvörðun
um tiltekna ráðstöfun. Það sé þó sá tímapunktur sem miða
verður við þegar lagt er mat á refsinæmi háttseminnar.
Þess vegna hafi í framkvæmd og fræðum talið nóg að
sýna fram á að ásetningur hafi staðið til þess að valda
„verulegri fjártjónshættu“. Merking hugtaksins „veruleg
fjártjónshætta“ hafi því mikla þýðingu í umboðssvikamálum
sem hluti af skilyrðinu um auðgunarásetning.
Sagði Óttar í kjölfarið að það væri lögfræðilegt mat hvort
af ráðstöfun hafi stafað veruleg fjártjónshætta og vísaði í
dóm Hæstaréttar frá 8. desember 2014 í máli nr. 739/2014,
hið svokallaða Stím­mál, þar sem Hæstiréttur hafnaði ósk
verjanda um að dómkveðja matsmenn til að leggja mat á
fjárhagslega áhættu sem stafaði af þeirri ráðstöfun sem
ákært var með þeim rökum að matið væri lögfræðilegt
úrlausnarefni sem dómara bæri að leggja sjálfstætt mat
á. Kom þessi niðurstaða Hæstaréttar Óttari á óvart þar
sem fjármálafræðin segja okkur hvort takmörkuð eða
engin fjárhagsleg áhætta hafi hlotist af ráðstöfun og það
sé varla hægt að komast að þeirri niðurstöðu eftir aðferðum
lögfræðinnar. Hann sagðist þó taka undir með Hæstarétti
að mat á því hvort skilyrðið um verulega fjártjónshættu sé
uppfyllt sé á endanum lögfræðilegt.
Við mat á fjártjónsáhættu sagði Óttar að það þurfi að taka
tillit til tveggja atriða: annars vegar hvaða líkur voru á
fjártjóni; hins vegar, ef til þess kæmi, hversu mikið tjón var
líklegt að af hlytist. Hvað fyrra atriðið varðar telur hann að
dómstólar hafi gert lágmarkskröfu um að helmingslíkur
hafi verið á fjártjóni vegna þeirrar háttsemi sem ákært er