Lögmannablaðið - 2019, Blaðsíða 33

LÖGMANNABLAÐIÐ TBL 02/19 33
Staðan í dag
Ekki verður talið að unnt sé að sakast við dómendur
þegar kemur að því ástandi sem er í dag varðandi máls­
kostnaðarákvarðanir. Þegar dómari tekur ákvörðun um
málskostnað þá hefur ekki verið fjallað sérstaklega um
málskostnaðarkröfur eða a.m.k. mjög takmarkað, en það
helgast af þeim málsmeðferðarreglum sem í gildi eru og
dómvenjum. Þær leiða óhjákvæmilega til þess að yfirleitt er
málskostnaður ákvarðaður að álitum og niðurstaðan ekki
rökstudd með neinum efnislegum hætti. Afleiðingin er að
aðilar máls fá engan rökstuðning fyrir því hvaða kostnað
þeir frá bættan og hvaða kostnað ekki bættan, eða hvaða
kostnað er þá verið að bæta. Þetta er sérstaklega bagalegt
í málum þar sem t.d. lagt hefur verið í mikinn kostnað við
öflun sönnunargagna, svo sem matsgerða.
Flestir lögmenn kannast eflaust við þá stöðu sem upp
kemur þegar dómur liggur fyrir og mál hefur unnist að öllu
verulegu leyti en aðeins takmarkaður hluti þess kostnaðar
sem lagt hefur verið út í hefur fengist bættur. Það eina sem
unnt er að segja við umbjóðandann í slíkum tilfellum er
„að þetta sé bara svona“ og að engin rökstuðningur fylgi
niðurstöðunni, ástæðan er því „af því bara“. Öllum mætti
vera ljóst að brýnt er að bæta úr þessu.
Umræðan um málskostnað hefur oftar en ekki snúist upp
í hvað sé hæfileg þóknun lögmanna og að dómstólar séu
að horfa til þess í niðurstöðum sínum. En slík nálgun á
vandamálið er á þeim grundvallarmisskilningi byggð að
málskostnaður er ekki þóknun til lögmanns. Umbjóðandi
lögmanns greiðir lögmanni þóknun fyrir hans vinnu en
málskostnaður er bætur til handa aðila vegna þess kostnaðar
sem hann hefur þurfti að bera. Nauðsynlegt er því að aðilar
máls fái efnislegan rökstuðning fyrir niðurstöðu, sérstaklega
ef hluti kostnaðar fæst ekki bættur, þar sem málarekstur
er í eðli sínu kostnaðarsamur og oft er málskostnaðarkrafa
stærsta krafan í málinu sem fær þó minnsta umfjöllun.
Auk þess er einfaldlega litið svigrúm við aðalmeðferð til að
fara í ítarlega efnislegan málflutning um málskostnað aðila.
Tvennskonar form úrlausna
Niðurstöður dómstóla um málskostnað eru svo í ofanálag
á tvennskonar formi. Annars vegar er um að ræða að
málskostnaður er ákvarðaður með dómi, samhliða
efnislegri úrlausn um aðrar dómkröfur aðila. Hins vegar,
svo sem ef sátt næst undir rekstri máls, þá er niðurstaða um
málskostnað kveðin upp í sérstökum úrskurði.
Ef aðilar máls vilja ekki sæta niðurstöðu um málskostnað
þá þarf því annars vegar að áfrýja málinu, ef um dóm er
að ræða, en hins vegar að kæra úrskurðinn. Málsmeðferð
varðandi endurskoðun á niðurstöðu héraðsdóms um
málskostnað er því ólík eftir því á hvaða formi niðurstaðan
er. Mun þungbærara er fyrir aðila að áfrýja máli aðeins til
að fá endurskoðun á niðurstöðu um málskostnað heldur
en að kæra úrskurð sem snýr einungis að niðurstöðu um
málskostnað. Telja verður að áfrýjun máls, aðeins til að fá
endurskoðun á niðurstöðu um málskostnað, sé einfaldlega
of þungbært ferli og of kostnaðarsamt og þar af leiðandi
ekki áhættunnar virði. Raunin er jafnframt sú að málum
er einungis í algerum undantekningartilfellum áfrýjað af
þeirri ástæðu einni og sér, og verður því að telja að um
réttarfarslegt misræmi og vandamál sé að ræða.
Lausn á vandamálinu
Samræma þarf úrlausnir dómstóla varðandi málskostnað,
þ.e.a.s. að úrlausnirnar verði allar á sama formi, og þá á
formi úrskurða eftir að efnisleg niðurstaða liggur fyrir að
öðru leyti. Málsmeðferð yrði þá hin sama í öllum málum.
Heppilegast væri að eftir að efnislegur dómur er genginn
verði málið tekið aftur fyrir varðandi kröfu um málskostnað.
Aðilar geta þá lagt fram málskostnaðarkröfur sínar og þau
gögn sem þeir byggja hana á. Gagnaðili fær þá tækifæri
til að kynna sér þau gögn og röksemdir fyrir kröfunni og
hefur tækifæri til að koma að sínum sjónarmiðum. Málið
yrði svo flutt munnlega og efnislegur úrskurður kveðinn
upp um þær bætur sem aðili máls fær, vegna þess kostnaðar
sem hann hefur þurft að bera, vegna málareksturs og
réttlætanlegur telst vegna þeirrar sönnunarfærslu sem talin
hefur verið nauðsynleg. Í þessum efnum ber jafnframt að
hafa í huga að nauðsyn sönnunarfærslu í tveimur málum,
sem eru að öllu leyti sambærileg, getur verið gjörólík og
algerlega háð þeim vörnum sem hafðar eru uppi í máli af
hálfu gagnaðila. Umfang réttlætanlegs kostnaðar við mála­
rekstur er því í mörgum tilfellum háður þeim vörnum sem
hafðar eru uppi í máli fremur en málsatvikunum sjálfum.
ÞAÐ EINA SEM UNNT ER AÐ SEGJA VIÐ
UMBJÓÐANDANN Í SLÍKUM TILFELLUM ER „AÐ
ÞETTA SÉ BARA SVONA“ OG AÐ ENGIN
RÖKSTUÐNINGUR FYLGI NIÐURSTÖÐUNNI,
ÁSTÆÐAN ER ÞVÍ „AF ÞVÍ BARA“.