Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2020, Qupperneq 64

Talið er að allt að 40% þeirra sem búa inn á hjúkrunarheim-
ilum séu með þunglyndi (Ellard o.fl., 2014). Einkenni og
orsakir þunglyndis geta verið ýmiss konar og er því mikilvægt
að kunna góð skil á þeim mælitækjum sem eru notuð til að
meta þunglyndi og einnig að þekkja þau úrræði sem eru í boði
fyrir aldraða með þunglyndi.
Einkenni
Einkenni um þunglyndi hjá öldruðum geta verið margs konar
og oft önnur en meðal yngra fólks. Algengustu einkenni þung-
lyndis hjá öldruðum eru viðvarandi depurð, áhugi og ánægja
af lífinu minnkar verulega, orkuleysi og mikil þreyta. Fólk
finnur fyrir vonleysi, einmanaleika og getur fundist það einskis
virði. Það á erfiðara með að einbeita sér, finnur fyrir meiri
óvissu og minni þess skerðist, það ber meira á rugli, fólkið fer
að tala hægar og verður svartsýnna á lífið. Neikvæðar hugsanir
gera vart við sig, sjálfsgagnrýni eykst og sjálfsálit minnkar
(Lijun o.fl., 2014).
Breytingar geta átt sér stað á daglegu lífi, svefnvenjur breyst,
matarlyst minnkað og þyngd breyst. Fólk getur fengið hægða-
tregðu, höfuðverk, kynhvötin minnkað, það getur fund ið fyrir
meiri óróleika og orðið félagslega einangraðra. Áhyggj ur og
kvíði verður meiri og hugsanir um dauðann aukast (Kennedy-
Malone o.fl., 2019).
Orsakir
Skýringar á þunglyndi hjá öldruðum geta verið ýmsar en
svefntruflanir eru algeng orsök. Aldraðir finna fyrir ýmsum
líkamlegum breytingum og greinast jafnvel með sjúkdóm sem
getur stuðlað að þunglyndi. Einnig er þekkt að missir á sjálf -
stæði og að vera ekki lengur sjálfbjarga með daglegar venjur
getur leitt til skertrar sjálfsmyndar. Áföllum sem fólk hefur
orðið fyrir í lífinu, eins og félagsleg áföll og ástvinamissir eða
að missa maka sinn, fylgir mikil þjáning, sorg og ein mana -
leiki. Einnig getur skilnaður við maka og fjárhagsáhyggjur
eftir að fólk hættir að vinna sökum aldurs stuðlað að þung-
lyndi. Talið er að 40% aldraðra finni fyrir einmanaleika (Lijun
o.fl., 2014).
Matstæki
Það getur verið erfiðleikum bundið að greina þunglyndi hjá
öldruðum einstakling þar sem einkennin geta verið svipuð
öðrum einkennum sem fylgja því að eldast, svo sem minni
virkni og skortur á frumkvæði (Mark o.fl., 2016). Til að meta
þunglyndi hjá öldruðum eru notuð matstæki sem gefa okkur
vísbendingu um hugsanleg þunglyndiseinkenni. Matstækið
sem er aðallega notað fyrir þunglyndi meðal aldraðra nefnist
GDS (e. Geriatric Depression Scale). Þessi kvarði var búinn til
árið 1983 með aldraða í huga og er einfaldur í notkun (Merk -
in o.fl., 2019). Tvenns konar útfærslur eru af mælitækinu. Fyrri
útgáfan inniheldur 30 spurningar og styttri útgáfan inniheldur
15 spurningar, einstaklingurinn svarar já eða nei eftir því sem
við á (Merkin o.fl., 2019). Einnig eru til fleiri matstæki, þar má
nefna kvíða- og þunglyndiskvarðann HADS (e. The Hospital
Anxiety and Depression Scale) en í honum eru 14 atriði sem
skiptast svo í tvo kvarða, þunglyndiskvarða og kvíðakvarða.
HADS-mælitækið hefur reynst vel til að greina þá sem eru
með vanlíðan og er einnig næmt fyrir ástandi hins aldraða ef
einhverjar breytingar verða á meðferð hjá honum. Einnig eru
64 tímarit hjúkrunarfræðinga • 2. tbl. 96. árg. 2020
Þunglyndi meðal aldraðra:
Einkenni, orsök, mat og meðferð
Arna Vignisdóttir
Þunglyndi er einn af algengustu sjúkdómum í heiminum, en um 15% aldraðra eru metnir með
þunglyndi og talið er að á árabilinu 2015 til 2050 muni hlutfall þeirra sem eru með þunglyndi
hækka í 22% (World Health Organization, 2017). Á Íslandi er um 20.000 manns greindir með
þunglyndi og af þeim eru aldraðir um 12% og er það um 50% meira en í öðrum aldurshópum
hér á landi. Eldri konur eru líklegri til að greinast með þunglyndi en eldri karlar, og voru 11%
kvenna en 4,5% karla með þunglyndi af þeim sem voru 67 ára og eldri árið 2015 (Hagstofa Ís-
lands, 2015).
Áföllum sem fólk hefur orðið fyrir í lífinu, eins
og félagsleg áföll og ástvinamissir eða að missa
maka sinn, fylgir mikil þjáning, sorg og ein-
manaleiki. Einnig getur skilnaður við maka og
fjárhagsáhyggjur eftir að fólk hættir að vinna
sökum aldurs stuðlað að þunglyndi.